Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΔΥΚ

Πώς άφησαν τους Τούρκους να εισβάλουν ανενόχλητοι

Στις 20 Ιουλίου 1974, τα χαράματα, οι Τούρκοι ξεκίνησαν την αποβατική τους επιχείρηση στις ακτές της Κερύνειας. Στη Λευκωσία, το κρατικό ραδιόφωνο ξεκίνησε την εκπομπή του στις 6.00 το πρωί με πρωινή προσευχή, σαν να μην έτρεχε τίποτα. Η πραξικοπηματική κυβέρνηση κοιμόταν τον ύπνο του δικαίου. Η Εθνική Φρουρά ήταν ένας στρατός υποτυπωδώς εξοπλισμένος με μέσα, κατάλοιπα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι πιο αξιόμαχες μονάδες χρησιμοποιήθηκαν στο πραξικόπημα και ήταν εξουθενωμένες. Η δυνατότητα στρατιωτικής αντίδρασης στην τουρκική εισβολή ήταν μηδαμινή.

Η μόνη αξιόμαχη στρατιωτική δύναμη που υπήρχε στην Κύπρο ήταν το ελληνικό απόσπασμα (ΕΛΔΥΚ), που απαριθμούσε 950 άντρες. Όμως, σχεδόν οι μισοί, ήταν νέοι στρατιώτες που είχαν αντικατασταθεί στις 18 Ιουλίου, μόλις δύο μέρες πριν από την εισβολή. Το γεγονός ότι η χούντα προχώρησε στην κανονική αντικατάσταση των οπλιτών της ΕΛΔΥΚ, παρά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, μαρτυρεί ότι δεν ανέμενε πολεμική κρίση στην Κύπρο.


Ο υπολογισμός που είχε κάνει η χούντα, ότι η Τουρκία θα ικανοποιούνταν με την ανατροπή του Μακαρίου και δεν θα εισέβαλλε στην Κύπρο, αποδείχθηκε αφελής. Το ίδιο αφελής ήταν και η πεποίθηση του Ιωαννίδη, όπως την είχε μεταφέρει στους συνεργούς του, ότι είχε κάλυψη από τις ΗΠΑ.

Υπό αυτές τις συνθήκες, στις 20 Ιουλίου 1974, η χούντα στην Αθήνα και οι εγκάθετοί της στην Κύπρο απέτυχαν παταγωδώς να εφαρμόσουν, έστω και υποτυπωδώς, ένα σχέδιο άμυνας που, αν μη τι άλλο, θα μεγιστοποιούσε το κόστος της επέμβασης της Τουρκίας. Όποια αντίσταση υπήρξε, ήταν χωρίς κεντρικό σχεδιασμό και, εν πολλοίς, αναποτελεσματική.

Μια ανάγνωση της κατάθεσης που έδωσε στην ερευνητική επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου στη Βουλή των Ελλήνων ο αρχηγός του πραξικοπήματος, ταξίαρχος Μιχάλης Γιωργίτσης, όπως δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην έκδοση της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία", "Φάκελος Κύπρου, τα απόρρητα ντοκουμέντα", είναι αρκούντως αποκαλυπτική της αδυναμίας αντίληψης της δραματικότητας των στιγμών, όταν η Τουρκία εξαπέλυσε την επιδρομή της κατά της Κύπρου:

"Τις πρώτες πρωινές ώρες της 20/7 μας έλεγαν από το ΑΕΔ ότι πρόκειται για άσκηση του ΝΑΤΟ ή ότι συμμετέχουν οι Τούρκοι σε άσκηση του ΝΑΤΟ, ότι μπλοφάρουν κλπ. Το BBC ανήγγειλε ότι άρχισε η επίθεση των Τούρκων στις 20/7 το πρωί και ειδικότερα γύρω στις 5.20 π.μ. που ήλθαν τα αεροπλάνα και έκαναν ρίψεις αλεξιπτωτιστών. Και τότε που έκαναν τις ρίψεις, το ΑΕΔ δεν αποδέσμευσε τα αντιαεροπορικά μας".

Τρεις "Αφροδίτες"

Η Εθνική Φρουρά είχε δύο σχέδια άμυνας της Κύπρου: το "Αφροδίτη Ένα" και το "Αφροδίτη Δύο". Επίσης, υπήρχε και το "Αφροδίτη Τρία", που ήταν σχέδιο πραξικοπήματος και εφαρμόστηκε με πλήρη επιτυχία στις 15 Ιουλίου. Το "Αφροδίτη Ένα" θα εφαρμοζόταν στην περίπτωση που η Κύπρος θα δεχόταν επίθεση από την Τουρκία και θα χρειαζόταν να αποκρούσει προσπάθεια αποβίβασης δυνάμεων.

Σε μια τέτοια περίπτωση, η συνδρομή της Ελλάδος θα ήταν:

• Αποστολή υποβρυχίων για βύθιση του αποβατικού στόλου.
• Αεροπορική κάλυψη της Κύπρου.
• Συμμετοχή της ΕΛΔΥΚ στην προσπάθεια απόκρουσης της εισβολής. 

Η δημιουργία τουρκικού προγεφυρώματος εθεωρείτο αναπόφευκτη και το σχέδιο προέβλεπε χρησιμοποίηση της ΕΛΔΥΚ για την καταστροφή του.
Σύμφωνα με το σχέδιο, η ΕΛΔΥΚ "θα ετηρείτο εφεδρεία και θα αποτελούσε την κύρια δύναμη αντεπίθεσης κατά του προγεφυρώματος που τυχόν θα δημιουργείτο (...) τη νύχτα της D/D+1", που στην προκειμένη περίπτωση ήταν η νύχτα της 20ής προς την 21η Ιουλίου.

Το "Αφροδίτη Δύο" θα εφαρμοζόταν στην περίπτωση που η Εθνική Φρουρά ήταν αυτή που θα αναλάμβανε την πρωτοβουλία των κινήσεων. Προέβλεπε αιφνιδιασμό των Τούρκων, με εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των τουρκοκυπριακών θυλάκων σε όλη την Κύπρο. Η κύρια προσπάθεια θα ήταν η διάλυση του θυλάκου του Κιόνελι, που ήταν ο μεγαλύτερος και ο σημαντικότερος και εκτεινόταν μεταξύ Λευκωσίας - Αγύρτας, στη νότια πλευρά του Πενταδακτύλου. Την αποστολή αυτή θα την αναλάμβανε η ΕΛΔΥΚ.

Προγεφύρωμα

Στην προκειμένη περίπτωση, ο τουρκικός στρατός δημιούργησε προγεφύρωμα στην Κερύνεια, προτού καν η Εθνική Φρουρά κηρύξει επιστράτευση. Συνεπώς, εκείνο που μπορούσε να κάνει το Γενικό Επιτελείο ήταν να προσπαθήσει να συγκρατήσει το πρώτο αποβατικό κύμα, εν αναμονή της αεροπορικής και ναυτικής υποστήριξης από την Ελλάδα. Ακολούθως, η ΕΛΔΥΚ, ως η μόνη συγκροτημένη και αξιόμαχη δύναμη εφεδρείας, θα πραγματοποιούσε νυχτερινή αντεπίθεση, για να καταστρέψει το εχθρικό προγεφύρωμα. Μια επιτυχής αντεπίθεση και εξουδετέρωση του προγεφυρώματος το βράδυ της 20ής προς την 21η Ιουλίου 1974 αποτελούσε τον σοβαρότερο κίνδυνο που αντιμετώπιζαν οι Τούρκοι στα πρώτα στάδια της εισβολής. "Η μεγαλύτερη ανησυχία μας ήταν η αποτυχία του πρώτου κύματος των αποβατικών μας δυνάμεων με επέμβαση των αεροπορικών και ναυτικών δυνάμεων του εχθρού. Η Εθνική Φρουρά δεν είχε δυνατή αεροπορία και ναυτικό. Όμως, μπορούσε να ενισχυθεί από την Ελλάδα", αναφέρει ο διοικητής της 39ης Μεραρχίας, στρατηγός Ντεμιρέλ, ο οποίος ηγήθηκε της τουρκικής αποβατικής δύναμης.

Τα μπέρδεψαν;

Στις 20 Ιουλίου, η ηγεσία της Εθνικής Φρουράς, αντί να δώσει διαταγή για εφαρμογή του σχεδίου "Αφροδίτη Ένα", αφού την πρωτοβουλία την είχαν αναλάβει οι Τούρκοι και βρισκόταν σε εξέλιξη αποβατική επιχείρηση, άρχισαν να εφαρμόζουν το "Αφροδίτη Δύο"! Αντί το βράδυ της 20ής Ιουλίου η ΕΛΔΥΚ να επιχειρήσει εκκαθάριση του προγεφυρώματος στην Κερύνεια, διατάχθηκε να επιτεθεί κατά του θυλάκου Κιόνελι. Ο θύλακος αυτός εκτεινόταν από τα βόρεια της Λευκωσίας μέχρι την οροσειρά του Πενταδάκτυλου σε μια τεράστια έκταση, σχετικά πυκνοκατοικημένη. Η επιχείρηση κατάληψής της από ένα τάγμα της ΕΛΔΥΚ δεν είχε κανένα στρατιωτικό νόημα.

Η ΕΛΔΥΚ διατάχθηκε να επιτεθεί κατά του θυλάκου με την υποστήριξη μερικών γερασμένων ρωσικών αρμάτων που διέθετε η Εθνική Φρουρά. Από τα 27 άρματα που υπήρχαν στη Λευκωσία, έφτασαν στην ΕΛΔΥΚ μόνο τα 13. Τα υπόλοιπα παρέμειναν σε διάφορα σημεία της πόλης για να προσφέρουν ασφάλεια στο καθεστώς. Από τα 13 άρματα χρησιμοποιήθηκαν στις μάχες μόνο τα επτά. Τα υπόλοιπα, καταπονημένα από το πραξικόπημα, παρέμειναν στο στρατόπεδο. Σύμφωνα με τον ταξίαρχο Γεώργιο Σέργη, ο οποίος μελέτησε τις εκθέσεις των αξιωματικών που πήραν μέρος στις επιχειρήσεις στην Κύπρο, η επίθεση της ΕΛΔΥΚ κατά του Κιόνελι, "κακώς σχεδιασθείσα, μη προπαρασκευασθείσα και κακώς εκτελεσθείσα, δεν είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί ούτε ως επιθετική αναγνώριση".

Ερωτήματα

Από το 1974 κανείς δεν έδωσε μια πειστική εξήγηση για το "μπέρδεμα" αυτό. Γιατί η ΕΛΔΥΚ επιτέθηκε στο κατοικημένο Κιόνελι και δεν επιχείρησε να καταστρέψει το τουρκικό προγεφύρωμα στην ακτή της Κερύνειας; Ήταν η ηγεσία της Εθνικής Φρουράς τόσο άσχετη, που οργάνωσε και εκτέλεσε τόσο άψογα ένα πραξικόπημα, αλλά δεν ήταν σε θέση να διαχωρίσει ένα αμυντικό από ένα επιθετικό σχέδιο;

Ανάλογες διαταγές δόθηκαν και σε τάγματα εφεδρείας της Εθνικής Φρουράς που τέθηκαν υπό τη διοίκηση της ΕΟΚΑ Β. Ενόσω ο τουρκικός στρατός, σχεδόν ανενόχλητος, αποβιβαζόταν στις βόρειες ακτές, η Εθνική Φρουρά διέθεσε τις δυνάμεις της για να επιτεθούν στους τουρκοκυπριακούς θυλάκους, κυρίως στο νότιο τμήμα της Κύπρου.

Εκ του αποτελέσματος, υπήρξε το εξής φαινόμενο: Τα τουρκικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν σχεδόν ανενόχλητα στην Κύπρο και προέλασαν χωρίς σοβαρή αντίσταση στο εσωτερικό, σπρώχνοντας τον ελληνικό πληθυσμό να βρει καταφύγιο στον πιο ασφαλή νότο. Ταυτόχρονα, με τις επιχειρήσεις εναντίον των τουρκοκυπριακών θυλάκων στο νότο, υπήρξε μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων προς το βορρά. Ήταν αυτό ένα σχέδιο βίαιης μετακίνησης πληθυσμών; Το σενάριο ακούγεται λογικό, πλην όμως δεν υπάρχουν τα τεκμήρια που να αποδεικνύουν ότι υπήρξε μια τόσο καλά οργανωμένη συνωμοσία, που να συντόνιζε ακόμη και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εκατέρωθεν.

Ο γρίφος λύνεται

Ο Μιχάλης Γεωργίτσης, στην κατάθεσή του που δημοσιεύτηκε στην προαναφερθείσα έκδοση της "Ε", ρίχνει κάποιο φως στη σκοτεινή αυτή πτυχή, που λύνει το γρίφο:

- Δεν υπήρξε κανένα μπέρδεμα των σχεδίων στην Κύπρο. Το να επιτεθεί η ΕΛΔΥΚ στο θύλακο του Κιόνελι ήταν ρητή διαταγή από το ΑΕΔ της Ελλάδας και, συγκεκριμένα, από τον ταξίαρχο Χανιώτη, ο οποίος είχε την αρμοδιότητα των επιχειρήσεων στην Κύπρο. Μάλιστα, ο διοικητής της ΕΛΔΥΚ, συνταγματάρχης Νικολαΐδης, διαφωνούσε διότι δεν προέβλεπαν κάτι τέτοιο τα σχέδια. Όμως το ΑΕΔ επέμενε.
Αναφέρει σχετικά ο Γεωργίτσης:
"Η ΕΛΔΥΚ δεν ενήργησε σύμφωνα με το αμυντικό σχέδιο της Κύπρου. Αυτό δε το διέταξε ο κ. Χανιώτης διατάσσοντας "εφαρμόσατε σχέδιο με την κάτωθι τροποποίηση. ΕΛΔΥΚ επιτεθεί προς Κιόνελι". Διά του τρόπου αυτού αποδυναμωνόταν η αμυντική ικανότητα της Κύπρου".
Και σε άλλο σημείο της κατάθεσής του:

"Δεν έστρεψα εγώ τις δυνάμεις της ΕΛΔΥΚ εναντίον του θύλακα Αγύρτα - Λευκωσία (Κιόνελι). Αυτό το διέταξε ο κ. Χανιώτης, τροποποιώντας το σχέδιο. Και επειδή ο κ. Νικολαΐδης, έχοντας υπόψη ότι τα σχέδια δεν προέβλεπαν κάτι τέτοιο, διατύπωσε επιφυλάξεις, του είπα να επικοινωνήσει με τον κ. Χανιώτη και αν εκείνος τροποποιήσει τη διαταγή του "πάρε με εμένα στο τηλέφωνο" να μη γίνει (κίνηση) προς Κιόνελι διότι και εγώ δεν ήθελα".

Τι σήμαινε, όμως, η απόφαση "επιτεθείτε στο Κιόνελι;".
Ας βάλουμε ξανά τα γεγονότα στη σειρά:
Η συμμετοχή της Ελλάδας στο σχέδιο "Αφροδίτη Ένα" για την άμυνα της Κύπρου σε περίπτωση τουρκικής εισβολής προέβλεπε:

• Ναυτική υποστήριξη από την Ελλάδα με αποστολή υποβρυχίων.
• Αεροπορική υποστήριξη, παρά τη μεγάλη απόσταση.
• Αξιοποίηση της ΕΛΔΥΚ ως κύριας δύναμης εφεδρείας για την καταστροφή του τουρκικού προγεφυρώματος. 

Τι έγινε στην πράξη:
- Τα υποβρύχια διατάχθηκαν δύο φορές και γύρισαν πίσω.
- Τα αεροπλάνα διατάχθηκαν την τελευταία στιγμή να μην απογειωθούν.
- Η ΕΛΔΥΚ, αντί να διαταχθεί να επιτεθεί στο προγεφύρωμα, επιτέθηκε στο θύλακα του Κιόνελι.

Ήταν αυτό αποτέλεσμα προειλημμένης απόφασης, με σκοπό τη διευκόλυνση της εισβολής και διχοτόμηση της Κύπρου; Μάλλον απίθανο. Απλώς, η χούντα δεν μέτρησε καλά τα κουκιά της. Είτε λόγω ανεπάρκειας, είτε ανοησίας, είτε διαβεβαιώσεων που πήρε ή νόμιζε ότι πήρε, δεν περίμενε τουρκική εισβολή. Κι όταν εκδηλώθηκε η εισβολή, απλώς φοβόταν να συγκρουστεί ευθέως με την Τουρκία.

Υποδείξεις

 

Από τα πρώτα στάδια της διπλωματικής προεργασίας της εισβολής, η Τουρκία διαμήνυσε στην Ελλάδα να μην αναμιχθεί στρατιωτικά. Επίσης, ο κυρίαρχος στόχος του αμερικανικού παράγοντα, τις παραμονές της εισβολής, ήταν να αποτρέψουν ελληνοτουρκικό πόλεμο. Κατά την αποστολή του στην Αθήνα, ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζόζεφ Σίσκο υποδείκνυε στην ελληνική κυβέρνηση να μην αντιδράσει στρατιωτικά στην τουρκική εισβολή, διότι δεν θα βοηθούσε την Κύπρο και θα κινδύνευε να χάσει το Αιγαίο ή μέρος της Θράκης.

Ιστορικά, από το 1960 μέχρι το 1974, η Ελλάδα αναγνώριζε αυτή την πραγματικότητα. Ακόμη και την περίοδο της παρουσίας τής ελληνικής μεραρχίας στην Κύπρο (1964-1967) η Ελλάδα απέφυγε με θρησκευτική ευλάβεια να ρισκάρει στρατιωτική αντιπαράθεση με την Τουρκία. Το 1964, όταν η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε την Κύπρο, οι οδηγίες προς τη μεραρχία ήταν να απέχει από κάθε στρατιωτική ενέργεια. Και το 1967, στην πολεμική κρίση της Κοφίνου, όταν η Τουρκία εκβίασε την Ελλάδα με πόλεμο, η χούντα διέταξε την απόσυρση της μεραρχίας από την Κύπρο.

Για την τιμή των όπλων

Το 1974 η χούντα στην πλειοψηφία της, με εξαίρεση τον Ιωαννίδη που ήταν απρόβλεπτος, έτρεμε από τον κίνδυνο μιας ελληνοτουρκικής σύρραξης και έκανε το παν για να μην υπάρξει στρατιωτική αντιπαράθεση με την Τουρκία.

Αυτός είναι ο λόγος που περιόρισαν τον Ιωαννίδη, ο οποίος θεωρήθηκε επικίνδυνος, διέταξαν τα υποβρύχια να γυρίσουν πίσω και δεν επέτρεψαν την απογείωση των αεροπλάνων. Γι' αυτό δεν επέτρεψαν στην ΕΛΔΥΚ να επιτεθεί στο προγεφύρωμα της Κερύνειας, όπως προέβλεπαν τα σχέδια. Επειδή, όμως, η ΕΛΔΥΚ ήταν παρούσα στην Κύπρο και δεν μπορούσε να διαταχθεί να κλειστεί στους στρατώνες της, ενώ η Τουρκία θα αποβίβαζε δυνάμεις στην Κύπρο, διατάχθηκε να επιτεθεί στο Κιόνελι, για την τιμή των όπλων, όπου η αντιπαράθεση θα ήταν πρωτίστως με Τουρκοκυπρίους, στα μετόπισθεν, και όχι απ' ευθείας με τον τουρκικό στρατό.

Κάποιος θα μπορούσε να πει πως, από τη στιγμή που δεν υπήρξαν οι δυνατότητες για ουσιαστική αντίδραση, τουλάχιστον γλίτωσαν την Ελλάδα από τα χειρότερα. Όμως, αυτά θα έπρεπε να τα σκεφτούν και να τα ζυγίσουν προτού διατάξουν την ανατροπή της κυβέρνησης της Κύπρου, την οποία παρέδωσαν άοπλη και απροστάτευτη στην Τουρκία.

Αυτές και άλλες πικρές αλήθειες είναι που κρατάνε κλειστό και απόρρητο το υλικό από την εξεταστική επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου. Μόνο όταν επιτραπεί η πρόσβαση στο αρχείο της Βουλής για τον Φάκελο της Κύπρου θα καταρρεύσουν οι μύθοι για τις αφορμές και τις αιτίες της κυπριακής τραγωδίας. Μέχρι τότε, θα έχουμε το ελεύθερο να επιρρίπτουμε συλλήβδην τις ευθύνες στους ξένους...

Μακάριος Δρουσιώτης