Άσσια - Η μεγάλη καταστροφή της ζωής και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

   
του Γιάννου Δημητρίου

Εισαγωγή

Το προδοτικό πραξικόπημα που σχεδίασε και εκτέλεσε η Χούντα των Αθηνών  με την ενεργό υποστήριξη και συμμετοχή της παράνομης οργάνωσης ΕΟΚΑ Β', την 15η Ιουλίου 1974 άνοιξε διάπλατα την πόρτα στον τουρκικό Αττίλα που παραμόνευε από το 1964 να επέμβει με στόχο να καταλύσει την Κυπριακή Δημοκρατία.   Η Τουρκία το 1974 έθεσε σ' εφαρμογή τα σχέδια επανάκτησης του γεωστρατηγικού ελέγχου της Κύπρου και κατ΄ επέκταση της Ανατολικής Μεσογείου που είχε εκπονήσει από τον Νοέμβριο του 1956 ο Τούρκος συνταγματολόγος Νιχάτ Ερίμ κατ' εντολή του τότε Τούρκου Πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές.  Έκτοτε η Τουρκική στρατηγική αναφορικά με την Κύπρο παρέμεινε σταθερή και  η Τουρκική διπλωματία και το στρατιωτικό κατεστημένο με συνέπεια και μεθοδικότητα ενεργούν για να πετύχουν τους στόχους τους.

Η σοβορότερη πρόκληση για την Τουρκία στο να υλοποιήσει τα σχέδια της στην Κύπρο ήταν ο μικρός αριθμός των Τ/Κ στο νησί (περίπου 18% το πληθυσμού) και η μεγάλη διασπορά στο τόπο διαμονής τους.  Με το στρατηγικό πλεονέκτημα που απέκτησε λόγω της διενέργειας του πραξικοπήματος από την Χούντα των Αθηνών και της ανατροπής της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, η Τουρκία, μια τεράστια χώρα, με την πολεμική μηχανή που διέθετε μπόρεσε με την εισβολή να υλοποιήσει επί του εδάφους τους στρατηγικούς της σχεδιασμούς για την Κύπρο.  Με την ωμή άσκηση βίας, τις δολοφονίες, τους βιασμούς και τις λεηλασίες  εκδίωξε 180.000 Έλληνες Κύπριους από τα σπίτια τους από το βόρειο μέρους της Κύπρου.  Ταυτόχρονα εκβιαστικά απαίτησε τη μετακίνηση όλου του Τ/Κ πληθυσμού που κατοικούσε στο νότιο μέρος της Κύπρου προς τον κατεχόμενο βορρά.  Έτσι δημιούργησε τις προϋποθέσεις να απαιτήσει σταδιακά την επί ίσης όροις συνδιαχείριση του Κυπριακού Κράτους.   Το μεγάλο έγκλημα της Τουρκίας στη Κύπρο συνεχίζεται με την μεγάλη καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, την αλλαγή ονομάτων και τοπωνυμίων και με ό,τι έχει σχέση με το Ελληνικό στοιχείο στο βόρειο μέρος της Κύπρου.  Ταυτόχρονα κατά παράβαση των διεθνών νόμων και κανονισμών μετάφερε πέραν των 150.000 Τούρκων εποίκων και τους εγκατέστησε στο βόρειο μέρος της Κύπρου με στόχο τη δημογραφική αλλοίωση της Κύπρου.  Ταυτόχρονα η Τουρκία διατηρεί στη Κύπρο στρατό κατοχής με περίπου 40.000 στρατιώτες.   Η κατάληψη της Άσσιας από τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής τον Αύγουστο του 1974 παραμένει ακόμα και σήμερα ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο για τους μελετητές της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου ιδίως αναφορικά με τις μεθόδους που χρησιμοποίησε η Τουρκία για να επιβάλει την εθνοκάθαρση του Ελληνικού πληθυσμού στο βόρειο μέρος της Κύπρου
Η κατάληψη του Χωριού από τον τουρκικό Αττίλα Η Άσσια και περίπου οι μισοί κάτοικοι της (περίπου 1300), την 14ην Αυγούστου 1974, ξαφνικά και χωρίς καμία προειδοποίηση βρέθηκαν στα χέρια του Αττίλα.  Στην περιοχή της Άσσιας δεν έγιναν μάχες και ούτε υπήρχαν μονάδες της Εθνικής Φρουράς.  Η βαρβαρότητα των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής, η ωμή άσκηση βίας απέναντι στον άμαχο πληθυσμό προκαλούν ακόμα και σήμερα συγκλονισμό.  14 άμαχοι δολοφονήθηκαν τις πρώτες ώρες κατάληψης του χωριού.  Όλοι οι άνδρες και παιδιά πέραν της ηλικίας των 15 συνελήφθησαν.  Τα γυναικόπαιδα έζησαν σε απάνθρωπες συνθήκες εκφοβισμού και καταπίεσης.  Τα τουρκικά στρατεύματα διαμόρφωσαν συνθήκες κόλασης, με τις δολοφονίες, τους βιασμούς, τις συστηματικές λεηλασίες και τους εκτελεσθέντες και πολλά νεκρά ζώα να παραμένουν άταφα για μέρες.  Η ατμόσφαιρα μύριζε θάνατο.  Όλα αυτά αποσκοπούσαν, στην πλήρη εξαθλίωση των ανθρώπων και την εκδίωξή τους από τα σπίτια τους.   Ο βίαιος ξεριζωμός των Ασσιωτών έγινε μεταξύ 23 και 28 Αυγούστου 1974.  Τα γυναικόπαιδα φορτώθηκαν σε κλεμμένα λεωφορεία και φορτηγά, με ένα μικρό μπογαλάκι στο χέρι η κάθε οικογένεια και μετά από πολύωρη ταλαιπωρία μέσα στον καύσωνα του Αυγούστου παραδόθηκαν στη δύναμη των Ηνωμένων Εθνών στη περιοχή Πύλα-Τρούλλων της επαρχίας Λάρνακας.
Καταστροφή Υποδομών και Λεηλασίες Η καταστροφή των υποδομών ξεκίνησε αμέσως μετά  την  κατάληψη του χωριού.  Τα τουρκικά άρματα μάχης από τα πρώτα κιόλας λεπτά από την είσοδο τους στο χωριό γκρέμισαν τους πυλώνες και έθεσαν εκτός λειτουργίας το σύστημα ηλεκτροδότησης του χωριού.  Έκτός λειτουργίας ήταν επίσης το σύστημα υδροδότησης.  Μετά τις εκκαθαρίσεις των πρώτων 48 περίπου ωρών ξεκίνησε η συστηματική λεηλασία της περιουσίας των κατοίκων.  Τιμαλφή, λεφτά, αυτοκίνητα, τρακτέρ, αμάξια και ζώα αποτέλεσαν τους στόχους της λεηλασίας.  Ακολούθως πήραν σειρά τα έπιπλα και ό,τι άλλο μπορούσε να μετακινηθεί.  Οι στρατιώτες λεηλατούσαν κυρίως τιμαλφή αντικείμενα μικρά σε όγκο αλλά μεγάλης αξίας.  Τουρκοκύπριοι, άνδρες και γυναίκες, από γειτονικά χωριά ανέλαβαν την ολοκλήρωση της λεηλασίας όλων των άλλων υλικών αγαθών.  Μέχρι την 28ην Αυγούστου 1974 το μεγαλύτερο μέρος του χωριού είχε λεηλατηθεί ολοκληρωτικά, πολλές φορές μπροστά στα μάτια των ιδιοκτητών.
Το Βαρύ τίμημα της Άσσιας - οι ανθρώπινες απώλειες - 14 άνθρωποι εκτελέστηκαν εν ψυχρώ τις πρώτες ώρες μετά την κατάληψη του χωριού.  Οι μαρτυρίες των Ασσιωτών περιγράφουν την βαρβαρότητα των τουρκικών στρατευμάτων.   - Οι 84 αγνοούμενοι Ασσιώτες.  Με την ολοκλήρωση της απελευθέρωσης όλων των αιχμαλώτων πολέμου, το Φθινόπωρο του 1974, οι Ασσιώτες συνειδητοποίησαν και επαλήθευσαν τους χειρότερους τους φόβους.  84 άνθρωποι ηλικίας από 8 έως και 84 ετών δεν επέστρεψαν ποτέ.  75 από αυτους χάθηκαν τα ίχνη τους στην Άσσια και 9 άλλοι σε άλλα σημεία της Κύπρου (Αγκαστίνα 1, Αφάνεια 1, Βώνη 1, Δίκωμο 1, Κοντέα 4, Τραχώνας 1). Ο συγχωριανός μας Ανδρέας Κασάπη, ο 17 χρόνος τότε Αμερικανός πολίτης, ήταν ο πρώτος αγνοούμενος της Τουρκικής εισβολής του οποίου τα λείψανα εντοπίστηκαν και ταυτοποιήθηκαν με τη μέθοδο του DNA το Μάρτιο του 1998.  Αυτό έγινε κατορθωτό μετά από πολύχρονες και επίπονες προσπάθειες του πατέρα του Κώστα Α. Κασάπη και με την ενεργό συμπαράσταση της Ελληνοαμερικανικής κοινότητας και Αμερικανών Βουλευτών και Γερουσιαστών.  Η πιο τραγική περίπτωση των αγνοούμενων της Άσσιας είναι αναμφισβήτητα η περίπτωση της οικογένειας Εγγλέζου της οποίας εφτά μέλη, συμπεριλαμβανομένου του γαμπρού της οικογένειας, Αρτέμη Φραγκοπούλου, χάθηκαν τα ίχνη τους μετά από την σύλληψη τους από το σπίτι τους. Τέσσερα μέλη της εν λόγω οικογένειας είχαν ηλικία από 11 μέχρι 18 ετών τότε. Αναμφίβολα η Άσσια υπήρξε η σκηνή όπου διαδραματίστηκε μια από τις τραγικότερες παραστάσεις της Κυπριακής τραγωδίας του 1974. Δεν υπάρχει άτομο στην Άσσια που να μην έχει χάσει, πατέρα, παιδί, αδελφό ή αδελφή, θείο ή θεία, τον καλό του γείτονα ή το στενό φίλο των νεανικών του χρόνων. Οι Άσσιώτες και όσοι έτυχαν να εγκλωβιστούν στο χωριό εκείνη τη μέρα βιώσαν για δύο εβδομάδες την βαρβαρότητα της τουρκικής πολεμικής μηχανής και έζησαν από πρώτο χέρι τον μηχανισμό της καταστροφής και του εθνικού ξεκαθαρίσματος. Όλα τα εγκλήματα πολέμου που έχουν διαπράξει τα Τουρκικά στρατεύματα κατοχής και ορισμένοι συνεργάτες τους και ιδίως αυτό που διαπράχθηκε στην κατεχόμενη Άσσια παραμένουν ατιμώρητα μέχρι σήμερα. Εξελίξεις γύρω από τη διερεύνηση της τύχης των αγνοούμενων της Κύπρου Η ενεργοποίηση της Διερευνητικής Επιτροπής για του Αγνοούμενους (ΔΕΑ) το 2004 και το πρόγραμμα εντοπισμού και ταυτοποίησης των αγνοούμενων  προσώπων προχωρεί με βηματισμό χελώνας.  Οι πρώτες ταυτοποιήσεις επιτεύχθηκαν περί τα τέλη Ιουνίου 2007 και σύμφωνα με την έκθεση προόδου της ΔΕΑ του Ιανουαρίου 2013, 347 αγνοούμενα πρόσωπα ταυτοποιήθηκαν και παραδόθηκαν στις οικογένειες τους (280 Ελληνοκύπριοι, 67 Τουρκοκύπριοι) από σύνολο 1958 (1,464 Ελληνοκύπριοι, 494 Τουρκοκύπριοι) περιπτώσεις αγνοούμενων που είναι υπό διερεύνηση. Ταυτοποιήσεις Ασσιωτών αγνοούμενων της Τουρκικής Εισβολής Μεταξύ Δεκεμβρίου 2012 και Ιανουαρίου 2013 ακόμα τρεις συγχωριανοί μας ταυτοποιήθηκαν και κηδεύτηκαν από τις οικογένειες τους, πρόκειται για τους Γεώργιο Ναθαναήλ, Κωνσταντίνο Νεοφύτου και Αντώνη Κ. Καφά.  Λεπτομέριες για τις κηδείες και τις περαιτέρω εξελίξεις στο θέμα των ταυτοποιήσεων των συγχωριανών μας αγνοούμενων προσώπων παρουσιάζουμε στο κεφάλαιο: Κηδείες Ταυτοποιηθέντων Αγνοούμενων.
- Άλλοι 30 αγνοούμενοι που συνελήφθησαν στην Άσσια.  Το πρωί της 14ης Αυγούστου 1974 ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων από χωριά της επαρχίας Κερύνειας και Λευκωσίας βρήκαν καταφύγιο στην πάντα φιλόξενη Άσσια.  30 άτομα, μη κάτοικοι Άσσιας (28 πολίτες και 2 έφεδροι στρατιώτες), που συνελήφθηκαν μετά την κατάληψη του χωριού, αγνοούνται μέχρι σήμερα.  Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που εξαφανίστηκαν στην Άσσια ανέρχεται στους 105, δίνοντας στην Άσσια τη θλιβερή πρωτιά, σε παγκύπρια βάση όπως δείχνουν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία για τους αγνοούμενους. - Το μέγεθος του εγκλήματος. Οι αιχμάλωτοι πολέμου που συνελήφθηκαν στην Άσσια και απελευθερώθηκαν σταδιακά από τις 16 Σεπτεμβρίου μέχρι 28 Οκτωβρίου του 1974 αριθμούσαν 73 (άλλοι δύο είχαν αιχμαλωτιστεί στην Κερύνεια).  Γνωρίζουμε επίσης ότι 11 συνολικά άνδρες κατάφεραν να δραπετεύσουν κατά τη διάρκεια της κράτησης τους στην Άσσια.  Μικρός αριθμός ανδρών, λιγότεροι από 10, ελευθερώθηκαν μαζί με τα γυναικόπαιδα.  Αυτό δείχνει ότι περίπου ένας στους δύο άνδρες που εγκλωβίστηκαν στην Άσσια εκτελέστηκαν ή αγνοούνται.
Η Άσσια Σήμερα ·    Όλοι οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού έχουν εκδιωχθεί και δεν τους επιτρέπεται να επιστρέψουν στις περιουσίες τους. ·    Η Τουρκία μετέφερε αριθμό Τουρκοκυπρίων από το νότιο μέρος της Κύπρου καθώς και σημαντικό αριθμό  εποίκων από την Τουρκία, κατά παράβαση των διεθνών νόμων, και τους εγκατέστησε στις περιουσίες των Ελλήνων κατοίκων της Άσσιας. ·    Όλα τα ιερά μνημεία του χωριού, εκκλησίες, νεκροταφεία, έχουν συληθεί και λεηλατηθεί: εικονίσματα, ιερά σκεύη, τοιχογραφίες και τα κτίσματα βρίσκονται σε άθλια κατάσταση. ·    Το ένα τρίτο του χωριού ή περίπου 285 σπίτια (σύμφωνα με υπολογισμούς του κ. Γιαννή Πελεκάνου) που βρίσκονταν κυρίως στο βόρειο μέρος του χωριού έχουν κατεδαφιστεί πλήρως.  Αυτό το μέρος του χωριού ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου  παραδοσιακής κυπριακής  αρχιτεκτονικής. ·    Μετέτρεψαν μεγάλο μέρος του χωριού σε ένα απέραντο στρατόπεδο έκτασης πέραν των 3 τετραγωνικών χιλιομέτρων όπου σταθμεύει η 28η Μηχανοκίνητη Μεραρχία του τουρκικού στρατού. Μετατροπή μεγάλου μέρους του χωριού σε στρατόπεδο Σήμερα το νότιο μέρους του χωριού είναι περίκλειστο με ψηλό τοίχο και συρματόπλεγμα και φρουρείται από ένοπλους Τούρκους στρατιώτες.  Εντός αυτής της τεράστιας στρατιωτικής ζώνης, περιλαμβάνονται: ·    εκατοντάδες σπίτια Ασσιωτών, ·    δύο εκκλησίες, του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτου και του Αγίου Σπυρίδωνα, ·    το Δημοτικό σχολείο της Άσσιας που το 1974 φιλοξενούσε περίπου 400 μαθητές και 12 δασκάλους, ·    δύο ποδοσφαιρικά γήπεδα του Εθνικού και της Ομόνοια Άσσιας, ·    τέσσερα σινεμά (δύο με οροφή και δύο καλοκαιρινά χωρίς οροφή), ·    και μια πολύ μεγάλη αγροτική έκταση νότια του χωριού.
Εντός του στρατοπέδου βρίσκεται η 28η Μηχανοκίνητη Μεραρχία του τουρκικού στρατού όπου σταθμεύουν εκατοντάδες άρματα μάχης και χιλιάδες τούρκοι στρατιώτες και μέσω αυτού οι δυνάμεις κατοχής ουσιαστικά ελέγχουν την ανατολική Μεσαορία.  Τα σπίτια εντός της στρατιωτικής ζώνης τα χρησιμοποιούν παράνομα κυρίως αξιωματικοί του τουρκικού στρατού καθώς επίσης και τούρκοι στρατιώτες. Το Δημοτικό σχολείο το έχουν μετατρέψει στα γραφεία Διοίκησης της 28ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας του τουρκικού στρατού.
Εκκλησίες της Άσσιας - Η μεγάλη Καταστροφή Εκκλησία της Παναγίας
Η εκκλησία χρονολογείται από την εποχή της Βενετοκρατίας στην Κύπρο και είναι ίσως ένα από τα αρχαιότερα χριστιανικά μνημεία της περιοχής μας.  Σ' αυτή την εκκλησία λειτουργούνταν οι κάτοικοι της Άσσιας, όταν η κοινότητά μας ήταν χτισμένη γύρω από την εκκλησία και συγκεκριμένα στις τοποθεσίες Χανούδκια, Πρόδρομοι και Συκαμιές. Όλα τα πολύτιμα αντικείμενα της εκκλησίας, αρχαία εικονίσματα, εικονοστάσι και ιερά σκεύη λεηλατήθηκαν από αρχαιοκάπηλους και η εκκλησία σήμερα βρίσκεται πλήρως βεβηλωμένη και κινδυνεύει με κατάρρευση αφού ήδη μέρος του βόρειου τοίχου έχει καταρρεύσει ή κατεδαφιστεί. Λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους στην περιοχή και η γειτνίασης της με τον ποταμό Γιαλιά η εκκλησία συχνά πλημμυρίζει, όπως φαίνεται στη φωτογραφία που λήφθηκε το 2004.  Η έλλειψη συντήρησης και προστασίας ουσιαστικά δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους πλήρους κατάρρευσής της.
Η πλημμυριζμένη εκκλησία της Παναγίας (φωτογραφία Μιχαλάκης Πηλείδης, 2004).
Νεκροταφεία της Άσσιας
Τα δύο νεκροταφεία του χωριού, το παλιό που ήταν μέσα στον περίβολο της εκκλησίας της Παναγίας και το νέο που ήταν στην νότια πλευρά της ίδιας εκκλησίας έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές.  Τα μνημεία και οι σταυροί βρίσκονται σε κατάσταση που προκαλούν θλίψη στους συγγενείς των νεκρών και αποτροπιασμό σε όλους τους  πολιτισμένους ανθρώπους.
Εκκλησία Αγίου Γεωργίου
Χτίστηκε το 1861 σε χρονικό διάστημα εξήντα πέντε μόνο ημερών, στην κάτω ενορία της Άσσιας, με εθελοντική κυρίως εργασία.  Η σύντομη αποπεράτωσή της οφείλεται στον ανταγωνισμό που υπήρχε ανάμεσα στις δυο ενορίες, που ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα την ανέγερση των εκκλησιών τους, και στη μεγάλη επιθυμία των ενοριτών να αποκτήσουν εκκλησία. Η εκκλησία ήταν ρυθμού βασιλικής.  Το ιερό βήμα χωριζόταν από τον κυρίως ναό με περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο.  Στο βόρειο τοίχο του ναού υπήρχε ξυλόγλυπτος άμβωνας στον οποίο από ξύλινη σκάλα ανέβαινε ο διάκονος και εκφωνούσε το Ευαγγέλιο.  Στο δυτικό μέρος του ναού υπήρχε μεγάλος γυναικωνίτης. Στις 23 του Απρίλη, γιορτή του Αγίου Γεωργίου, γινόταν κοινός εκκλησιασμός και των δυο ενοριών.
Οι Τούρκοι μετά την κατάληψη της Άσσιας λεηλάτησαν την εκκλησία και άφησαν τοίχους γυμνούς. Όλες οι εικόνες, τα άγια σκεύη και το εικονοστάσι κλάπηκαν και η τοιχογραφία του Αγίου Γεωργίου στην βόρεια πλευρά του ναού έχει αφαιρεθεί πολύ πιθανόν από επαγγελματίες αρχαιοκάπηλους. Επίσης κατεδάφισαν το περιτοίχισμα και τον ηλιακό και μετέτρεψαν το ναό και το γύρω χώρο σε αποθήκη σανού και στάβλο ζώων.
Πιο κάτω παρουσιάζουμε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Άσσιας όπως την απαθανάτισε το 2003, λίγες μέρες μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων ο εξαίρετος κύπριος φωτογράφος, Ανίκητος Χατζηχαραλάμπους. Η εκκλησία είχε μετατραπεί σε αποθήκη σανού και ο περίγυρος μάντρα με πρόβατα.
Γύρω στο 2004 έπαψαν να χρησιμοποιούν τον ναό σαν αποθήκη και η μάντρα με τα πρόβατα που ήταν στον περίγυρο της εκκλησίας μεταφέρθηκε σε μικρή απόσταση από την εκκλησία.  Σήμερα η εκκλησία βρίσκεται σε πραγματικά άθλια κατάσταση και ό,τι έχει απομείνει λειτουργεί ως ξενώνας των άγριων περιστεριών της περιοχής. Πέτρες σκαλιστές από τον ηλιακό και περίγυρο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου που έχει κατεδαφιστεί σήμερα αποτελεί μέρος παραπλήσιας μάντρας, η φωτογραφία λήφθηκε το 2009 από την Μαίρη Πελεκάνου.
Η εικόνα που παρουσιάζει το εσωτερικό της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου σήμερα.  Η φωτογραφία λήφθηκε το 2009 από τον Χριστόφορο Σκαρπάρη.
Εκκλησία Τιμίου Προδρόμου
Χτίστηκε το 1861 σε διάστημα εξήντα πέντε μόνο ημερών (Ιούλιος - Σεπτέμβριος), στην πάνω ενορία της κοινότητάς μας, με εθελοντική κυρίως εργασία. Η εκκλησία ήταν ρυθμού βασιλικής.  Περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο χώριζε το ιερό βήμα από τον κυρίως ναό.  Στο βόρειο τοίχο, στο μέσο του περίπου, υπήρχε ξυλόγλυπτος άμβωνας στον οποίο ανέβαινε ο διάκονος από πέτρινη σκάλα, η οποία ήταν χαραγμένη μέσα σε στοά του τοίχου που ήταν αρκετά πλατύς. Στο δυτικό του ναού υπήρχε μεγάλος γυναικωνίτης.
Στις 29 Αυγούστου, γιορτή του Τιμίου Προδρόμου, γινόταν κοινός εκκλησιασμός των δυο ενοριών της κοινότητάς μας.  Τη μέρα αυτή γινόταν μεγάλο πανηγύρι, στο οποίο ερχόντουσαν και πολλοί ξένοι, φιλοξενούμενοι των Ασσιωτών. Οι Τούρκοι μετά την κατάληψη της Άσσιας λεηλάτησαν την εκκλησία και άφησαν πίσω τοίχους γυμνούς. Όλες οι εικόνες, τα άγια σκεύη και το εικονοστάσι κλάπηκαν πολύ πιθανόν από αρχαιοκάπηλους.  Στη συνέχεια την μετέτρεψαν σε τζαμί.
Μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων το 2003, συγχωριανοί μας εντόπισαν την  εικόνα του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου και μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες και με κίνδυνο της ζωής τους μπόρεσαν να την φέρουν στις ελεύθερες περιοχές της Δημοκρατίας.  Αφού έτυχε καθαρισμού και συντήρησης στην ιερά μονή Σταυροβουνίου, σήμερα η εικόνα φιλοξενείται στην εκκλησία Αγίου Ανδρέα στο Πλατύ Αγλαντζιάς.	(Φωτογραφία:Aνίκητος Χατζηχαραλάμους, 2003)
Παρεκκλήσι Αγίου Θεοδώρου του κάμπου Μικρή πλινθόκτιστη εκκλησία που βρισκόταν στα βορειοανατολικά του χωριού, στα διακόσια πενήντα περίπου μέτρα από αυτό. Χτίστηκε ίσως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.  Η εκκλησία λειτουργούσε στις 8 Φεβρουαρίου, μέρα της γιορτής του Αγίου Θεοδώρου. Η εκκλησία έχει καταρρεύσει ή κατεδαφιστεί και δεν υπάρχει πλέον κανένα ίχνος της.
Εκκλησία Αγίου Θεοδώρου (καινούρια) του Τράχωνα H εκκλησία χτίστηκε προς τα νότια του χωριού, σε αντικατάσταση της παλιάς που ήταν πλινθόκτιστη και σε ετοιμόρροπη κατάσταση λόγω σοβαρής φθοράς των υλικών.  Οι εργασίες για την ανέγερσή της άρχισαν το 1942 και τέλειωσαν το 1962, οπότε έγιναν και τα εγκαίνιά της από τον αείμνηστο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ'. Σήμερα η εκκλησία βρίσκεται εντός της στρατιωτικής ζώνης που ελέγχουν οι δυνάμεις κατοχής και συγκεκριμένα η 28η Μηχανοκίνητη Μεραρχία του τουρκικού στρατού. Κανείς δεν γνωρίζει σε ποια κατάσταση βρίσκεται ή πως χρησιμοποιείται.
Στις 26 Ιουλίου 2009, ένας ανιδιοτελής και αληθινός Έλληνας, ο κ. Μιλτιάδης Κοζακερίδης, αφού εντόπισε, στα παζάρια της Τραπεζούντας στην Τουρκία, το ιερό ευαγγέλιο του Αγίου Θεοδώρου που λήστεψαν οι Τούρκοι το 1974, χωρίς κανένα δισταγμό η σκέψη του στρέφεται στους Ασσιώτες ιδιοκτήτες του ιερού ευαγγελίου.  Αφού ήρθε σ' επαφή με τον κοινοτάρχη Άσσιας κ. Γεώργιο Ιωάννου και τον ενημέρωσε για την ανεύρεση του ιερού ευαγγελίου, του ανάφερε την επιθυμία του να το παραδώσει στους νόμιμους ιδιοκτήτες του.   Σε μια σεμνή τελετή, στις 26 Ιουλίου 2009, στην εκκλησία του Αποστόλου Ανδρέα στο Πλατύ Αγλαντζιάς, ο κ. Μιλτιάδης Κοζακερίδης παρέδωσε το ευαγγέλιο στην Κοινότητα Άσσιας.
Εκκλησία Αγίου Σπυρίδωνα
Η εκκλησία χτίστηκε στην αυλή του σπιτιού του Μιχαήλ Κκάσιαλου από τον ίδιο τον λαϊκό ζωγράφο.  Η ανέγερση της εκκλησίας άρχισε το 1969 με έξοδα του λαϊκού ζωγράφου και τέλειωσε σε δυο περίπου χρόνια.
Ο Μιχαήλ Κκάσιαλος ήθελε όλες οι εικόνες της εκκλησίας, όπως και ο εσωτερικός της διάκοσμος, που άρχισε να ζωγραφίζει με διάφορες θρησκευτικές παραστάσεις, να είναι δικό του έργο.  Αυτό που είχε ονειρευτεί, η αγιογράφηση της εκκλησίας δεν μπόρεσε ποτέ να ολοκληρωθεί καθότι η βάναυση μεταχείριση που έτυχε από τους τούρκους κατακτητές τον οδήγησε στο θάνατο στις 30 Αυγούστου 1974.
Σήμερα η εκκλησία όπως φαίνεται στη φωτογραφία βρίσκεται εντός της στρατιωτικής ζώνης και ο Τουρκικός στρατός την έχει μετατρέψει σε αποθήκη.
Η Βάναυση Μεταχείριση και ο Θάνατος του Λαϊκού μας Ζωγράφου Μιχαήλ Χρ. Κκάσιαλου Κατάθεση Μιχαήλ Κκάσιαλου
«Ήμουν κάτοικος Άσσιας, μαζί με τη γυναίκα μου Ειρήνη.  Στις 14 Αυγούστου του 1974 όταν τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Άσσια, εγώ με τη γυναίκα μου δε φύγαμε από το χωριό και μείναμε στην Άσσια.  Μέχρι τις 16.8.74 δεν μας πείραξαν οι Τούρκοι, οπότε την ημέρα αυτή ήρθαν οι Τούρκοι και μας απείλησαν.  Δεν μας πείραξαν όμως κι έφυγαν. Μετά, κατά το απόγευμα, επέρασε ακόμα μια περίπολος ήρθαν στο σπίτι μας και με απείλησαν να με σκοτώσουν.  Εγώ είχα μερικά χρήματα, που έχτιζα μιαν εκκλησία στο χωριό και τους τα έδωσα.  Αυτοί ζητούσαν επιμόνως και άλλα χρήματα.  Επειδή δεν είχα να τους δώσω, με απειλές ένας με χτύπησε με το υποκόπανο του όπλου του στον ώμο και στα πόδια μου και μου έσπασαν τα πόδια.  Έμεινα αβοήθητος μέσα στο χωριό μέχρι τις 24.8.74, που μας έφεραν μέχρι την Πύλα και μας απέλυσαν.  Τώρα βρίσκομαι στο γηροκομείο του Αγίου Παύλου, όπου μου περιποιούνται τα τραύματα». Το καταπονημένο σώμα του γέρο-Κκάσιαλου δεν θ' αντέξει τη βάναυση μεταχείριση και στις 30 Αυγούστου 1974 θα αποβιώσει.  Το σώμα του αναπαύεται στο κοιμητήριο Λάρνακας.

Η μανία και ο μηχανισμός της καταστροφής που εφάρμοσαν τα Τουρκικά στρατεύματα κατοχής και Τουρκοκύπριοι της ευρύτερης περιοχής της Άσσιας δεν έκαναν απολύτως καμία διάκριση.  Η μεγάλη συλλογή έργων τέχνης του Μιχαήλ Κκάσιαλου που φιλοξενούσε στο σπίτι του λεηλατήθηκαν.  Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα που έκτισε στην πίσω αυλή του σπιτιού του, αποκλειστικά με δικά του χρήματα και φιλοτέχνησε με αγιογραφίες επίσης λεηλατήθηκε και έχει μετατραπεί σε αποθήκη του τουρκικού στρατού εντός της στρατιωτικής ζώνης που επέβαλαν.
Το μαρτυρικό του τέλος θα συμβολίζει εσαεί, όχι μόνο την τύχη των Ασσιωτών αλλά και ολόκληρης της Κύπρου και του πολιτισμού της στα χέρια του Τούρκου εισβολέα.

Πηγές

1. Προσωπική εμπειρία του αρθρογράφου κατά την διάρκεια του εγκλωβισμού του στην Άσσια κατά την περίοδο 14-28 Αυγούστου 1974.
2. Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», «ΑΣΣΙΑ ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής», Λευκωσία 1983

3. Κώστας Χρ. Τζωρτζής,  «Άσσια μέρες συμφοράς Αγώνας για επιστροφή», Λευκωσία 1989
4. Ιστοσελίδα της Παγκύπριας Οργάνωσης Συγγενών Αδηλώτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων

5. http://www.wikimapia.com
6. Ανίκητος Χατζηχαραλάμπους, «Επισκέπτες στη Γη τους, Visitors in their Land»,  2008

7. Αρχειακό φωτογραφικό υλικό Πολιτιστικού Συνδέσμου «Η Άσσια»
8. Πρόσφατες φωτογραφίες του Αγίου Γεωργίου έχουν συνεισφέρει η Μαίρη Πελεκάνου και ο Χριστόφορος Σκαρπάρης.

9. Γιάννη Νίκα, "Κκάσιαλος", Λευκωσία 1983.

10. Δήμος Λάρνακας, Ίδρυμα Πιερίδη, Δάφνη Νικήτα,  «Μιχαήλ Κάσιαλος, η κρυμμένη γοητεία της ζωγραφικής», Copyright © 2000

11. Άσσια Περιμένοντας την Ανάσταση, Κώστας Χρ. Τζιωρτζής, Λευκωσία 2009.

12. Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο (ΔΕΑ)