Τα γκαράζ της μνήμης 12 μοναχικές ιστορίες ζητούν αναγνώστη

Δύο αποθήκες αυτοκινήτων που σημαδεύτηκαν απ’ το 1974

Αν “τόπος είναι οι άνθρωποι”, τότε οι άνθρωποι που έδρασαν ή βρέθηκαν το 1974 στα γκαράζ του Παυλίδη και της Toyota σημάδεψαν για πάντα την ιστορία τους. Καμιά φορά έχουν και τα άψυχα αντικείμενα κάτι να διηγηθούν απ’ τον πόλεμο…

ΓΡΑΦΕΙ: ΧΡΥΣΤΑ ΝΤΖΑΝΗ*



Στις αναφορές και στις μνήμες των περισσότερων για την εισβολή, το γκαράζ Παυλίδη έπαιζε πάντα ένα δραματικά συμβολικό χώρο: Από ένα εντυπωσιακά μεγάλο για την εποχή του γκαράζ αυτοκινήτων (“αυτοκινητολιμήν” στη γλώσσα της εποχής), στον πόλεμο μετατράπηκε σε χώρο κράτησης Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων, που έφταναν εκεί απ’ όλη την Κύπρο.
Εκμεταλλευόμενοι το μεγάλο του χώρου (τουλάχιστον 400 τ.μ.) και το γεγονός ότι ήδη από το ’64 το γκαράζ βρισκόταν στον κλειστό τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας, τις μέρες του πολέμου οι Τούρκοι εισβολείς κρατούσαν σ’ αυτό φυλακισμένους, σε άθλιες συνθήκες υγιεινής και με ελάχιστη τροφή, όλο και περισσότερους ανθρώπους, εκατοντάδες, μέχρι και χίλιους κάποια στιγμή, σύμφωνα με διηγήσεις. Κάποιοι βγήκαν από κει ζωντανοί κι επέστρεψαν στις οικογένειές τους, έχοντας ορισμένοι ζήσει ενδιάμεσα και την αιχμαλωσία στην Τουρκία. Άλλοι βρέθηκαν νεκροί σε διάφορα χωριά της Κύπρου. Και περίπου 100 αγνοούνται, με το γκαράζ Παυλίδη να είναι ο τελευταίος τόπος όπου θεάθηκαν ζωντανοί.







“Άκουγα τρομαγμένη, μικρό παιδί, για αυτό στο ραδιόφωνο, ότι εκεί είχε καταγράψει ο Ερυθρός Σταυρός πως βρίσκονταν αιχμάλωτοι”, μας είπε η Μαρία όταν ξεκινήσαμε να βρούμε πού είναι το γκαράζ σήμερα, θυμίζοντάς μου τα σκοτεινά σκηνικά που έστηνα με τη φαντασία μου διαβάζοντας κι εγώ σε βιβλία τις σχετικές αναφορές. Κι άραγε πώς να ήταν πριν το σημαδέψει ανεξίτηλα στη μνήμη ο πόλεμος;

Έγινε γυμναστήριο
Ο κ. Ανδρέας Αδαμίδης, με ξεπερασμένα τα 70 χρόνια της ηλικίας του, θυμάται πολύ καλά πώς ήταν το γκαράζ, μέχρι το ’64 που λειτουργούσε ως κατάστημα αυτοκινήτων και ανταλλακτικών. Ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που εργοδοτήθηκαν σ’ αυτό και από τους τελευταίους που το αποχαιρέτισαν με εκείνη του την ιδιότητα.
“Νοερά περπατώ ακόμα μέσα”, μας είπε όταν τον συναντήσαμε στα γραφεία της Geo. Pavlides & Araouzos, όπου εξακολουθεί να εργάζεται, ως πωλητής, από το 1956, όταν πρωτοάνοιξε το γκαράζ. “Το γκαράζ Παυλίδη βρίσκεται στην οδό Βικτωρίας. Η οδός Βικτωρίας αρχίζει από εκεί που ήταν τα μοναδικά φώτα τροχαίας στην τούρκικη περιοχή. Ήταν 50 μέτρα από το Σεράι”, θυμάται και πιάνει να μου σχεδιάσει ένα χάρτη από μνήμης – μιας που δεν έχει πάει εκεί από το 1964. “Όταν έμπαινες μέσα πρέπει να ήταν δέκα οικόπεδα έκταση, μπορεί και περισσότερα. Είχε μαγαζιά της εταιρείας, θέση για τα ποδήλατα και γραφεία. Δύο όροφοι”, λέει, και μου δείχνει πού ήταν το πλυντήριο των αυτοκινήτων πού το γκαράζ, όπου φυλάσσονταν τα καινούργια αυτοκίνητα που εισήγαγε τότε η εταιρεία, Opel, Bedford, Vauxhall και Turner. “Ήταν ένα τεράστιο πράμα. Εκείνη την εποχή δεν είχεν έτσι γκαράζ. Στο βάθος μέσα είχε ένα μεγάλο λάκκο, με δύο καμάρες. Από κάτω ήταν ο πάγκος που ήταν ο ταμίας και είχε σκαλιά και κατέβαινες τρία σκαλιά υπογείως και ήταν μια μεγάλη αίθουσα με τα εξαρτήματα. Από δω πάλι, ανέβαινες τρία-τέσσερα σκαλιά και ήταν η αποθήκη όπου ξεφορτώνονταν τα εξαρτήματα, τα ψυγεία και τα air conditions για να τακτοποιηθούν να πάνε στις θέσεις τους ή στους πελάτες τους”, λέει κι ο νους μου στήνει ένα εμπορικό σκηνικό πολύ διαφορετικό από αυτό των ιστορικών αναφορών για το γκαράζ ως χώρο αιχμαλωσίας το 1974. Θυμάται ακόμα και το “μετζανίν”, τον ημιώροφο όπου βρισκόταν το γραφείο τού τότε διευθυντή, του Πλουτή Σέρβα, και λίγο πιο πάνω, στον όροφο, το γραφείο του ιδιοκτήτη, Βύρωνα Παυλίδη.






Curfew για προστασία
“Το γκαράζ άνοιξε τον Σεπτέμβρη του ’56, θυμούμαι πολύ καλά, έπιασα δουλειά τότε”, λέει ο κ. Αδαμίδης, που ξεκίνησε ως μηχανικός και βρήκε τελικά δουλειά στου Παυλίδη ως πωλητής. “Είχε αυτοκίνητα και ορισμένα μηχανήματα και ήταν μέσα οι τορναδόροι, εξαρτήματα και ό,τι ασχολούνταν με γκαράζ. Εκείνο τον καιρό όλα τα γκαράζ βρίσκονταν στον τουρκικό τομέα, δίπλα, εκεί κοντά. Η Ford, τα Morris Oxford, τα Austin”, λέει.
Οι φασαρίες στην περιοχή άρχισαν λίγους μόλις μήνες μετά, το 1957, όταν, φοβούμενοι λεηλασία και κατάληψη του γκαράζ, ο Βύρωνας Παυλίδης, ο Πλουτής Σέρβας και ο ίδιος ο κ. Αδαμίδης αποφάσισαν ένα βράδυ να διανυκτερεύσουν εκεί, με φώτα και ραδιόφωνο αναμμένα, ώστε να φαίνεται ότι κάποιοι βρίσκονταν εκεί. Όμως αποκλείστηκαν στο χώρο μια βδομάδα και σχεδόν τους έλειψαν τα τρόφιμα. Το γκαράζ λειτούργησε λίγα ακόμη χρόνια, χωρίς όμως να δει καλύτερη τύχη. Το ’64, με τις φασαρίες, ένα πρωί του Σεπτέμβρη οι υπάλληλοι δεν πήγαν στο γκαράζ. “Μπήκαμε τότε μέσα εγώ, ο Πλουτής ο Σέρβας, ο διευθυντής και ο Λόλος του ΑΠΟΕΛ. Ήβραμεν κάπου έξι Τούρκους αστυνομικούς οπλισμένους, οι οποίοι πρόσεχαν τα αυτοκίνητα και τα εξαρτήματα και μια δυο βαρέλες μεγάλες που εκρούζαν διάφορα βιβλία μέσα. Επειδή ήξερα καλά το γκαράζ, ήβρα δύο αλυσίδες και έδεσα τρία φορτηγά Bedford και τα βγάλαμε έξω. Μικρά αυτοκίνητα έμειναν όλα μέσα. Ήταν η τελευταία φορά που πήγαμε”, λέει.


Λεηλατημένο
Έκτοτε το γκαράζ Παυλίδη χρησιμοποιήθηκε από τους Τουρκοκύπριους για τις ανάγκες του γειτονικού δημοτικού σχολείου του Αραμπαχμέτ, ώσπου να μετατραπεί σε γυμναστήριο. Η δημοσιογράφος Σεβγκιούλ Ουλουντάγ το θυμάται από τότε που ήταν παιδί και φοιτούσε στο σχολείο εκείνο που ήταν, όπως λέει, “για τα πιο φτωχά παιδιά”. Είχαν μετακομίσει εκεί το 1963-’64 Τουρκοκύπριοι πρόσφυγες απ’ όλη την Κύπρο, που τα πρώτα χρόνια ζούσαν μέσα στα καταστήματα. Ώσπου, το καλοκαίρι του ’74, χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους εισβολείς ως φυλακή. “Το ’74 ακούγαμε ότι είχαν πάρει αιχμαλώτους”, λέει ο κ. Αδαμίδης. “Στην αρχή, όλος ο κόσμος νόμιζε ότι ήταν το γκαράζ εδώ, στην Παλουριώτισσα. Δεν διευκρίνιζαν ότι ήταν το παλιό στον τουρκικό τομέα και αρκετός κόσμος νόμιζε ότι οι Τούρκοι είχαν φτάσει μέχρι εδώ. Αργότερα, τον Οκτώβρη ή Νιόμβρη ένας μεταπωλητής μας Τούρκος, από το Πεντάκωμο, εμπήκε μέσα και έφερε λεφτά. Ήταν πριν να φύγουν οι Τούρκοι να πάνε από κει. Μου είπε ότι ήταν λεηλατημένο, αλλά επειδή ήταν μεγάλη η αποθήκη, τους έπαιρναν μέσα [σ.σ.: τους αιχμαλώτους]“, θυμάται ο κ. Αδαμίδης, που εξακολουθεί να βλέπει το περίφημο γκαράζ με τα μάτια της μνήμης του. “Ο Γιώργος ο Παυλίδης ήθελε να πάμε μια νύχτα να το δούμε. Δεν τα καταφέραμε. Πριν λίγο καιρό με ρωτούσε και το Κτηματολόγιο κάτι λεπτομέρειες για το χώρο. Όμως δεν θέλω να πάω”, λέει.

Οι οδηγίες χρήσης στο παρμπρίζ, τώρα πια για πάντα άχρηστες
Η ιστορία του παλιού γκαράζ της Toyota είναι πολύ διαφορετική. Ο χώρος δεν έπεσε στα χέρια των εισβολέων, αλλά ατύχησε με τη σειρά του να βρεθεί στην πράσινη γραμμή. Κάποιες δεκάδες ολοκαίνουργια αυτοκίνητα που φυλάσσονταν εκεί έμειναν έτσι εγκλωβισμένα για πάντα στο υπόγειο της αποθήκης της λεωφόρου Κύκκου, να αντηχούν στα μέταλλά τους τη σιγή της πράσινης γραμμής και να τραβούν το βλέμμα περίεργων ταξιδιωτών. Ένας από αυτούς, ο Γάλλος φιλέλληνας Ζακ Λακαριέρ, αποτύπωσε όσα είδε στο γκαράζ στο βιβλίο του “Λευκωσία, η νεκρή ζώνη”. “Μερικά είναι ακόμα ανέπαφα. Άλλα έχουν υποστεί τον αντίκτυπο των μαχών που πρέπει να εκτυλίχθηκαν εδώ. Ένα μέρος της οροφής κατέπεσε, συνθλίβοντας τη στέγη ορισμένων αυτοκινήτων. Οι οδηγίες χρήσης βρίσκονται ακόμα στο παρμπρίζ. Περίεργη εντύπωση να βλέπεις ολοκαίνουργιους σκελετούς, βαλμένους με τάξη στη σειρά σε τούτο το υπόγειο που θυμίζει αιγυπτιακό τάφο με ειδωλολατρικές, παράξενες μούμιες που, αντί για τυπικές φράσεις της Βίβλου των Νεκρών, έχουν τις οδηγίες χρήσης, τώρα πια για πάντα άχρηστες”, έγραψε.

Είχαν κάνει 38 μίλια
Τα αυτοκίνητα εγκλωβίστηκαν στη νεκρή ζώνη όντας ολοκαίνουρια – εκτός από τα φυλλάδια χρήσης, στο κοντέρ τους μετρούσαν και μόλις 38 μίλια. Όπως μας είπε ο ιδιοκτήτης της αντιπροσωπείας της Toyota στην Κύπρο, κ. Ουζουνιάν, επρόκειτο για 52 αυτοκίνητα Toyota Corolla, Corona, Crown, Celica κ.ά., περίπου 700 ποδήλατα Raleigh -τα οποία σήμερα έχουν χαθεί-, 25 ζυγιστικές μηχανές, 200 ομπρέλες θαλάσσης, 360 ελαστικά και αρκετά αξεσουάρ αυτοκινήτων και παιχνίδια που εισήγαγε τότε η Dickran Ouzounian & Co. Ltd.


Η αξία μόνο των αυτοκινήτων έφτανε τότε τις 35.400 λίρες, και άλλες 37.000 κοστολογούνταν τα υπόλοιπα αντικείμενα. Το 1990 άγνωστοι εισήλθαν στο χώρο και προκάλεσαν πολύ σοβαρές ζημιές στα περισσότερα οχήματα, αν και κάποια από αυτά σήμερα μπορεί να αξίζουν και 80.000 ως μουσειακά είδη. Καθώς το οικονομικό πλήγμα για την εταιρεία ήταν τεράστιο -αφού είχε χάσει και άλλα δέκα αυτοκίνητα στην Αμμόχωστο-, έγιναν προσπάθειες το 1974-77 τα οχήματα να απεγκλωβιστούν, με τη βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών. Μάλιστα, θυμάται ο κ. Ουζουνιάν, το 1975 είχαν έτοιμο και σχέδιο για υπόγεια εξαγωγή των οχημάτων, μες στη νύχτα, κάτι που απορρίφθηκε από τα ΗΕ, καθώς κρίθηκε ότι θα μπορούσε να προκαλέσει νέο επεισόδιο στην περιοχή.
*Δημοσιεύτηκε στον “Πολίτη”