ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΛΛΗΣ: Είδε και βίωσε πολλά στην Άσσια

Πορεία θανάτου για 52

Το πιο ανατριχιαστικό είναι πως Τούρκος υπαξιωματικός κόμπαζε κι έλεγε με χαρά: "Τους σκοτώσαμε και μαζί μ' αυτούς που χαροπάλευαν τους πετάξαμε μέσα στα πηγάδια. Να ήσουν εκεί από μια μεριά να έβλεπες πώς ρίξαμε ένα χοντρό Ρωμιό στο πηγάδι. Έφτασε κατευθείαν στον πάτο. Ξέρεις τι πάταγο έκανε; Είχε μεγάλη πλάκα. Το ευχαριστήθηκαΟ πρώην δικαστής του Ανωτάτου, Παναγιώτης Καλλής, θυμάται και διηγείται τραγικές εμπειρίες από την αιχμαλωσία του το 1974. Στέκεται, όμως, ιδιαίτερα, στους 82 συγχωριανούς του αιχμαλώτους

Τούτες τις μέρες που η μνήμη τραβά και σταματά στο καλοκαίρι του 1974, στέκεται κι αναδεύει γεγονότα, τα οποία σημάδεψαν ανεξίτηλα την τουρκική εισβολή και την τραγωδία που ακολούθησε. Ανάμεσα σ' αυτά τα γεγονότα, εξέχουσα δραματική θέση καταλαμβάνει η τραγωδία της Άσσιας. Πλήρωσε βαρύ τίμημα τούτο το χωριό. Συνολικά 82 Ασσιώτες καταγράφηκαν στον κατάλογο των αγνοουμένων. Πολλοί απ' αυτούς, συγκεκριμένα 52, εκτελέστηκαν και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στις 21 Αυγούστου του 1974. Κατ' ακρίβεια, εκτελέστηκαν και ρίχτηκαν σε τρία πηγάδια στο τσιφλίκι του Αρίφ, στην περιοχή "Ορνίθι" μεταξύ Άσσιας και Αφάνειας. Τα όσα προηγήθηκαν, περιγράφει στον "Πολίτη" ο πρώην δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου και πρόεδρος της Ερευνητικής Επιτροπής για το αεροπορικό δυστύχημα της "Ήλιος", Παναγιώτης Καλλής.




"Αν ήσουν στρατιώτης..."
Ήταν 38 χρονών τότε. Είναι Ασσιώτης και κατοικούσε στο χωριό με την οικογένειά του, την 14η Αυγούστου 1974, όταν ο τουρκικός στρατός μπήκε στην Άσσια. Βρισκόταν στο σπίτι του μαζί με τη γυναίκα του και τα τρία τους παιδιά, ηλικίας 8,9 και 11 χρόνων. Όπως ο ίδιος λέγει, όταν πληροφορήθηκε την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων, δοκίμασε να φύγει, αλλά ήταν πλέον αργά, διότι ένα τουρκικό άρμα βρισκόταν ήδη μπροστά από το σπίτι του. Οι πέντε Τούρκοι στρατιώτες, που μπήκαν στην αυλή του, κτύπησαν το κουδούνι του σπιτιού, αλλά λόγω διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος, δεν άκουσαν οι ένοικοι. Σήκωσαν τα όπλα και έσπασαν το γυαλί της πόρτας. Τότε έτρεξε ο ίδιος και τους άνοιξε την πόρτα. Η ώρα ήταν 3 το απόγευμα. Ο Παναγιώτης γνώριζε την τουρκική γλώσσα. Είχε κάνει μαθήματα όταν φοιτούσε στο Γυμνάσιο. "Μπορούσα να συνεννοηθώ. Τους είπα ότι είμαστε πολίτες, έχουμε μικρά παιδιά, κι αυτοί μου απάντησαν λέγοντάς μας να μην φοβηθούμε. Χαρακτηριστικά, μου είπαν "εφόσον είσαι πολίτης μη φοβάσαι. Τώρα, αν ήσουν στρατιώτης...". Μας συνέλαβαν. Μας είπαν να τους ακολουθήσουμε και σε απόσταση 100 μέτρων από το σπίτι μας συνέλαβαν και τον Χρίστο Τσικουρή, ηλικίας 62 χρόνων - σήμερα αγνοείται. Πρόκειται για τον πατέρα του ήρωα της αντίστασης ενάντια στη χούντα, Τσικουρή, ο οποίος σκοτώθηκε σε αποστολή τοποθέτησης εκρηκτικού μηχανισμού-. Πιο κάτω, είχαν συγκεντρώσει γυναικόπαιδα, περίπου 50, στα οποία ενώθηκαν η γυναίκα και τα παιδιά του Παναγιώτη. Αργότερα, άφησαν ελεύθερα τα γυναικόπαιδα να επιστρέψουν στα σπίτια τους.



"Νε ττοπ" από λίρες!
Καθοδόν, διέρρηξαν το κατάστημα του Ανδρέα Αντωνίου Κίκα και πήραν απ' αυτό τσιγάρα, τρανζίστορ και αναψυκτικά. Τους οδήγησαν σε συγκεκριμένο τόπο έξω από το χωριό, όπου υπήρχαν άλλοι εκατόν, περίπου, συλληφθέντες από την Άσσια και τα γύρω χωριά. Πρέπει να πούμε ότι κάτοικοι από τα γύρω χωριά είχαν μαζευτεί στην Άσσια από τις προηγούμενες δύο τρεις ημέρες ή και την 14η Αυγούστου. Υπήρχε κόσμος από την Αφάνεια, την Κυθρέα και άλλα χωριά της περιοχής. Μεταξύ των κρατουμένων, πολλοί ήταν υπερήλικες. Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Καλλής, Τούρκοι στρατιώτες άρχισαν να τους πλησιάζουν με άγριες διαθέσεις. "Ο εντεταλμένος με τη φρούρησή μας αξιωματικός κατέβαλλε συνεχείς προσπάθειες για να τους εκδιώξει. Κατά τις 6 η ώρα το απόγευμα, μας διέταξαν να βγάλουμε τα παπούτσια μας και να τα πετάξουμε. Ακολούθησε σωματική έρευνα, με ιδιαίτερο στόχο τα χρήματα και τα ρολόγια". Κοντά στις 7.30, τους μετέφεραν στο ισόγειο νεόκτιστης κατοικίας του χωριού, όπου τους έδεσαν πισθάγκωνα με ττέλι. Εκεί ακολούθησε νέα σωματική έρευνα. Από τον Παναγιώτη Καλλή αφαίρεσαν το ρολόι του και οκτώ λίρες. "Οι υπερήλικες ελύθησαν μετά από λίγη ώρα, ενώ οι υπόλοιποι λυθήκαμε την άλλη ημέρα το πρωί, ύστερα από διαταγή Τούρκου αξιωματικού, ο οποίος γνώριζε την αγγλική γλώσσα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, ο Κυριάκος Σιήσκου, ηλικίας 74 χρόνων, ο Χριστούδιας Βοσκός, ηλικίας 90 χρόνων και ο Χρίστος Π. Ττόφας, οι οποίοι καθόντουσαν δίπλα μου, μου ανέφεραν ότι τους αφαίρεσαν ποσά 50, 28 και 150 λιρών, αντίστοιχα. Τα χρήματα τα μοιράζονταν οι Τούρκοι στρατιώτες που έκαναν τη σωματική έρευνα. Όταν έβρισκαν τα χρήματα εξέβαλλαν αλαλαγμούς χαράς 'Νε ττοπ', δηλαδή 'Τι δέσμη'. Την 15η Αυγούστου δεν μας χορηγήθηκε τροφή και νερό". Τους έδωσαν να φάνε την 16η και 17η Αυγούστου. Τα τρόφιμα είχαν μεταφερθεί από το Συνεργατικό Παντοπωλείο της Άσσιας.



Έκοψε στους "τυχερούς"
Ξημέρωσε η 17η Αυγούστου. Κοντά στις 3 το απόγευμα, τους επιβίβασαν σε δύο φορτηγά αυτοκίνητα και μέσω Τζιάους, Δικώμου και Μπογαζιού, τους μετέφεραν στο γκαράζ Παυλίδη στη Λευκωσία. Εκεί, οι πέραν των 50 ετών, διαχωρίστηκαν και μεταφέρθηκαν την επομένη πίσω στο χωριό. Ο Παναγιώτης Καλλής, όντας 38 χρονών, κρατήθηκε εκεί. Στις 11 Σεπτεμβρίου μεταφέρθηκε με άλλους στις φυλακές Σεραγίου, απ' όπου αφέθηκε ελεύθερος στις 16 Σεπτεμβρίου.Τη νύχτα της 19ης Αυγούστου προς 20 Αυγούστου, οι Τούρκοι έδεσαν με ρούχο τα μάτια περίπου 400 ατόμων και με σπάγκο τα χέρια πισθάγκωνα και τους μετέφεραν με λεωφορεία στις ακτές δυτικά της Κερύνειας, όπου ήταν αγκυροβολημένο πλοίο. Στο Μπογάζι τα λεωφορεία σταμάτησαν. Μπήκαν μέσα ένοπλοι Τουρκοκύπριοι και άρχισαν να κτυπούν άγρια τους αιχμαλώτους. Ο Παναγιώτης Καλλής δέχθηκε τέσσερα κτυπήματα στο κεφάλι και άλλα τόσα στην πλάτη του. Οι αιχμάλωτοι κάποιων λεωφορείων επιβιβάστηκαν στο πλοίο και μεταφέρθηκαν σε φυλακές της Τουρκίας, κάποιων άλλων όχι. Ο ίδιος ήταν μέσα στους "τυχερούς". Γι' αυτό κι επέστρεψε στις φυλακές του Σεραγίου.



Ένα όγδοο του ψωμιού
Μεταξύ άλλων, θυμάται το φαγητό που τους έδιναν. Ένα εικοστό του ψωμιού δύο φορές την ημέρα και 4-5 ελιές κάθε φορά. Ύστερα το ένα εικοστό έγινε ένα όγδοο του ψωμιού και στο σιτηρέσιο προστέθηκε γεύμα με 20-30 ρεβύθια μαγειρεμένα, 4-5 κουταλιές ρυζιού ή μακαρόνια και κάπου, κάπου ένα τέταρτο της κονσέρβας με "πόλιπιφ" χοιρινό. Όταν επρόκειτο να τους επισκεφτούν άνδρες του Ερυθρού Σταυρού ή δημοσιογράφοι, οι μερίδες μεγάλωναν. Για όλα αυτά, ο Παναγιώτης Καλλής δεν θέλει να μιλά. Δυσκολευτήκαμε πολύ να τον πείσουμε να μας πει την προσωπική του περιπέτεια. Εκεί όμως που στέκει είναι στους συγχωριανούς του αιχμάλωτους που χάθηκαν. Στους 82 αιχμαλώτους της Άσσιας. Ιδιαίτερα, όμως, στέκει στους 52 εξ αυτών που χάθηκαν στις 21 Αυγούστου 1974. Είναι αυτούς που με άλλους 18 από τα γύρω χωριά ψάχνουν οι ερευνητές της Διερευνητικής Επιτροπής στα πηγάδια, που βρίσκονται στο τσιφλίκι του Αρίφ. Έγραψε επιστολή, τέσσερις ημέρες μετά την απελευθέρωσή του, και την έστειλε στον Ερυθρό Σταυρό, ζητώντας όπως διεξαχθεί έρευνα. Δυστυχώς, δεν έγινε τίποτε.

"Είχε μεγάλη πλάκα..."
Στις 21 Αυγούστου, οι Τούρκοι στρατιώτες συνέλαβαν 107 πρόσωπα που βρίσκονταν εγκλωβισμένα στο χωριό και τους οδήγησαν με λεωφορεία στο γκαράζ Παυλίδη. Αρκετοί απ' αυτούς είχαν μεταφερθεί εκεί και στις 17 Αυγούστου, αλλά τους μετέφεραν πίσω, λόγω έλλειψης χώρου. Ήταν όλοι πέραν των 60 χρόνων. Από τους 107 της 21ης Αυγούστου, κράτησαν 37 στο γκαράζ Παυλίδη. Τους υπόλοιπους 70 τους μετέφεραν, σύμφωνα με μαρτυρία Τούρκου στρατιώτη, σε περιοχή του χωριού Αγιά, και ακολούθως στην περιοχή "Ορνίθι" μεταξύ Άσσιας-Αφάνειας. Εκεί τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ και τους έριξαν σε πηγάδια. Κάποιοι ήταν τραυματισμένοι. Το πιο ανατριχιαστικό είναι πως Τούρκος υπαξιωματικός κόμπαζε κι έλεγε με χαρά: "Τους σκοτώσαμε και μαζί μ' αυτούς που χαροπάλευαν τους πετάξαμε μέσα στα πηγάδια. Να ήσουν εκεί από μια μεριά να έβλεπες πώς ρίξαμε ένα χοντρό Ρωμιό στο πηγάδι. Έφτασε κατευθείαν στον πάτο. Ξέρεις τι πάταγο έκανε; Είχε μεγάλη πλάκα. Το ευχαριστήθηκα".
ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΑΚΡΙΔΗΣ