ΑΣΙΑ το «Άουσβιτς» της Κύπρου

«Μου έμεινε η οσμή των πτωμάτων που βρίσκονταν διάσπαρτα στους δρόμους της Άσσιας μετά τις δολοφονίες που διέπραξαν Τούρκοι στρατιώτες. Μύριζε θάνατο όλο το χωριό και ο φόβος βασίλευε παντού».

Η πιο πάνω περιγραφή ανήκει στον κ. Γιάννο Δημητρίου ο οποίος τον Αύγουστο του 1974 ήταν 11 ετών και ο οποίος κουβαλά μισού αιώνα ματωμένες μνήμες. Ήταν παρών στη σύλληψη των 70 Ασσιωτών, οι οποίοι στη συνέχεια εκτελέστηκαν και ρίφθηκαν σε πηγάδια στην περιοχή Ορνίθι, «το Άουσβιτς» της Κύπρου, όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος.

Τον είχαμε παρακολουθήσει πρόσφατα στη Βουλή να περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο τη σφαγή των Ασσιωτών. Γι' αυτό και τον συναντήσαμε για να ξεδιπλώσει το κουβάρι αυτών των τραγικών βιωμάτων του.



Τον ρωτάμε πώς θυμάται όσα μας περιγράφει και η απάντηση ανέλπιστη. «Μετά την εισβολή μεταναστεύσαμε στην Αμερική, όπου άρχισα να φοιτώ σε δημοτικό σχολείο. Η δασκάλα μας, Έντνα Μέρφι, μας ζήτησε να γράψουμε έκθεση για το τι μας συγκλόνισε περισσότερο στη ζωή μας. Περιέγραψα σε τρεισήμισι σελίδες τα γεγονότα που έζησα τον Αύγουστο του 1974. Αυτή η καταγραφή με βοήθησε να κρατήσω τις μνήμες.

» Αξίζει να αναφέρω ότι η δασκάλα μου φύλαξε την έκθεσή μου και όταν το 1983 επέστρεψα στην Αμερική (ενδιάμεσα επιστρέψαμε στην Κύπρο) με υποτροφία, ήρθε στο εστιατόριο του θείου μου για να με δει. Με αγκάλιασε, με φίλησε και τράβηξε κάτι από την τσάντα της και με ρώτησε: "Το θυμάσαι αυτό;". Μου έδειξε την έκθεση που είχα γράψει το 1975 και μου είπε: "Ήταν αυτό που με συγκλόνισε περισσότερο από όσα κείμενα μάζευα στην καριέρα μου μέχρι και τώρα που αφυπηρετώ". Το κράτησε και ύστερα από δύο χρόνια μου έστειλε αντίγραφο».

Παραθέτουμε απόσπασμα της έκθεσης του 11χρονου, τότε, Γιάννου Δημητρίου: «…Το χωριό άρχισε να βρομά διότι αυτοί τους οποίους είχαν σκοτώσει οι Τούρκοι ήταν άταφοι. Μια μέρα ήρθε στο χωριό ένας Τούρκος γιατρός και μας είπε ότι έπρεπε να φύγουμε όλοι διότι ο αέρας ήταν μολυσμένος. Έτσι οι Τούρκοι αποφάσισαν να μας αφήσουν να φύγουμε.

» Το βράδυ όμως πριν από την ημέρα που θα φεύγαμε κάποιοι άντρες δραπέτευσαν από τη φυλακή. Οι Τούρκοι θύμωσαν και δεν μας άφησαν να φύγουμε. Άρχισαν να τιμωρούν τους άλλους αιχμαλώτους, χτυπώντας και κλωτσώντας τους. Εμείς περιμέναμε ακόμα μια μέρα και μετά ακόμα μια. Η ατμόσφαιρα ήταν τρομερή. Μύριζε πολύ άσχημα και αναγκαζόμασταν να κλείνουμε το στόμα και τη μύτη με μαντίλια για να μην αναπνέουμε τον μολυσμένο αέρα».

Ο κ. Δημητρίου μας μιλά για τα οστά που βρέθηκαν στα πηγάδια όπου ρίφθηκαν οι δολοφονηθέντες Ασσιώτες, όταν είχαν μετακινηθεί πλέον τα περισσότερα οστά σε μια προσπάθεια να μην εντοπιστούν ποτέ. Στον γιο ενός αγνοουμένου παραδόθηκε μόνο ένα κομμάτι οστού 2 εκατοστών και του είπαν, «είναι ο πατέρας σου». Σε άλλον συγγενή έδωσαν κομματάκια οστά που χωρούσαν στη μια παλάμη του.

Θυμάται τότε, που είπαν στη μητέρα του ότι ένας νεκρός μπορεί να ήταν ξάδελφός της. Πήγε και είδε δύο πτώματα αλλά επειδή βρίσκονταν σε τυμπανιαία κατάσταση (είχαν παραμείνει άταφοι μέρες) δεν μπόρεσε να διακρίνει τα χαρακτηριστικά τους.

Θυμάται ένα πτώμα που βρισκόταν στον δρόμο εκτεθειμένο και από πάνω του είχε περάσει φορτηγό.

Ο κ. Δημητρίου εκτιμά ότι το κακό που έπληξε την Άσσια οδήγησε κατοίκους άλλων χωριών να διασωθούν. Όπως εξηγεί, στην Άσσια οι Τούρκοι έκαναν κάποιας μορφής στάση προτού κινηθούν προς την Αμμόχωστο. Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Άσσια διαδόθηκαν και έτσι οι κάτοικοι των χωριών μετά την Άσσια και μέχρι την Αμμόχωστο εγκατέλειψαν τις εστίες τους με αποτέλεσμα να έχουν λιγότερα θύματα. Δεν αποκλείει δε, οι εκτελέσεις, τα άταφα πτώματα και γενικά τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν να απέβλεπαν στο να τρομοκρατηθούν οι κάτοικοι των υπολοίπων χωριών και να τα εγκαταλείψουν.

Το ψέμα έσωσε έναν αλλά σκότωσε άλλον

Τι μας επιφυλάσσει η ζωή; Σύμφωνα με μαρτυρία την οποία άκουσε και ο κ. Γιάννος Δημητρίου, οι Τούρκοι χώριζαν τους άνδρες σε όσους ήταν ηλικίας πάνω των 50 ετών και όσους ήταν κάτω των 50. Ένας πατέρας βλέποντας τον διαχωρισμό, ενώ ήταν άνω των 50 ετών και παρά το ότι οι πιθανότητές του να μην βλαφθεί ήταν περισσότερες αν δήλωνε την ηλικία του (αφού θα περνούσε στους ηλικιωμένους) προτίμησε να δηλώσει ότι ήταν κάτω των 50 για να μείνει μαζί με τον γιο του.

Δεύτερος κρατούμενος, ο οποίος ήταν γύρω στα 46, δήλωσε ότι ήταν πέραν των 50 ετών. Τελικά, όσοι ήταν κάτω των 50 ετών κρατήθηκαν στο γκαράζ Παυλίδη και διασώθηκαν, ενώ οι 70 που δήλωσαν άνω των 50 ετών εκτελέστηκαν.

Εντολή, φορτώστε τους στο τρένο

Συγκλονιστική, για το τι συνέβη στην Άσσια, είναι και η μαρτυρία Τούρκου στρατιώτη ο οποίος το 1974 υπηρετούσε στο Κέντρο Συντονισμού Πυρών στην Πυροβολαρχία Διοικήσεως της 1ης Μοίρας του 21ου Συντάγματος Πυροβολικού.

Στη μαρτυρία η οποία καταγράφεται στο βιβλίο «Διαταγή Εκτελέστε τους Αιχμαλώτους» του Ρόνι Αλάσορ εκδόσεις Καστανιώτη, 2002 (σελίδες 117-119), ο αυτόπτης μάρτυρας Σαατ αναφέρει και τα εξής:

«Σε λίγες μέρες, με τη δικαιολογία ότι δεν υπήρχε χώρος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης που είχαν μεταφέρει τους αιχμαλώτους, έφεραν πίσω στη μονάδα μας περίπου 70-80 Ελληνοκυπρίους. Τότε βρισκόμασταν στην Αγυά. Εγώ λόγω ειδικότητας, ήμουν κοντά στη σκηνή του διοικητή. Εκεί άκουσα συνομιλίες που έκανε μέσω ασυρμάτου ο διοικητής της μοίρας μας Μεχμέτ Γκιουνγκιορμούς με τους ανωτέρους του.

» Ο διοικητής μας τους ρωτούσε τι να κάνει τους αιχμαλώτους. Ήταν ένα πρόβλημα για τη μονάδα. Και η διατροφή τους αλλά το κυριότερο η φύλαξή τους. Η εντολή που πήρε ήταν η εξής: "Φορτώστε τους στο τρένο!". Όποιος άκουσε αμέσως κατάλαβε ότι αυτό σήμαινε: "Εκτελέστε τους αιχμαλώτους!". Όλοι ήξεραν ότι στην Κύπρο δεν υπάρχουν σιδηροδρομικές γραμμές, ούτε τρένα.

» Μας πλησίασε ο Λοχαγός Ερτζάν Σαντίκ και μας ρώτησε αν είμαστε παντρεμένοι ή όχι. Όταν εγώ απάντησα ότι είμαι παντρεμένος, με διέταξε να κατέβω. Έτσι δεν πήγα μαζί τους. Ο λοχαγός μαζί με τον Μπιλάλ Γιλμάζ και τον υπαξιωματικό Μουχαμέρ πήραν τους αιχμαλώτους και τους οδήγησαν σε μια περιοχή που είχε τρία πηγάδια. Τα μάτια και τα χέρια τους ήταν δεμένα. Οι δικοί μας κρατούσαν αυτόματα Τόμσον. Το μέρος με τα τρία πηγάδια ήταν κοντά στα χωριά Αφάνεια και Τύμπου, κάτω από τον δρόμο. Τους αιχμαλώτους τους οδήγησαν εκεί. Σε λίγο ακούστηκαν ριπές και πυροβολισμοί.

» Ένας από τους συμμετέχοντες έλεγε με αλαζονεία: "Τους σκοτώσαμε, και αυτούς που χαροπάλευαν τους πετάξαμε μες στα πηγάδια. Να ήσουν από μια μεριά να έβλεπες πως ρίξαμε ένα χοντρό Ρωμιό στο πηγάδι. Έφθασε κατευθείαν στον πάτο. Ξέρεις τι πάταγο έκανε; Είχε μεγάλη πλάκα, το ευχαριστήθηκα". Αργότερα, ο διοικητής μας, μίλησε στον ασύρματο: "Διαταγή εξετελέσθη. Τους φορτώσαμε στο τρένο"».

Υ.Σ.: Ο πιο εύσωμος από τους εκτελεσθέντες που ρίφθηκε στο πηγάδι ήταν ο Α.Τ. Το λείψανό του βρέθηκε ολόκληρο βαθιά μέσα στη λάσπη. Ήταν ένα από τα τρία λείψανα που εντοπίστηκαν ολόκληρα κατά τις εκταφές. Κηδεύτηκε με τις αρμόζουσες τιμές πριν από λίγους μήνες στη Λευκωσία.

Οι αριθμοί ομολογούν την τραγωδία

Οι αριθμοί μιλούν και όσο «ψυχροί» και αν θεωρηθούν, μαρτυρούν την τραγωδία. Σύμφωνα με στοιχεία που τηρεί ο κ. Γιάννος Δημητρίου, η Άσσια είχε τις εξής απώλειες:

● Πεσόντες κατά την τουρκική εισβολή στα πεδία των μαχών 5
● Δολοφονηθέντες στις 14/8/74 εντός του χωριού, 14 άνδρες εκ των οποίων 11 άμαχοι και 3 έφεδροι-στρατεύσιμοι
● Ασσιώτες αγνοούμενοι 84
● Κάτοικοι άλλων χωριών-συλληφθέντες στην Άσσια 29
● Αγνοούμενοι-σύλληψη εντός Άσσιας 105 εκ των οποίων οι 100 άμαχοι και πέντε στρατιωτικοί/έφεδροι
● 16% του συνόλου των 627 δηλωθέντων αμάχων αγνοουμένων παγκύπρια χάθηκαν στην Άσσια
●  Αιχμάλωτοι πολέμου που επέστρεψαν 76
● Αγνοούμενοι κατά τόπο καταγωγής: Πρώτη στη λίστα η Λευκωσία με 90 αγνοούμενους με την Άσσια να ακολουθεί στη 2η θέση με 84 και την Αμμόχωστο στη 3η θέση με 75
● Παιδιά-αγνοούμενοι: Από τα 23 παιδιά κάτω των 18 ετών που αγνοείται η τύχη τους, τα 8 κατάγονται από την Άσσια
● Συνταξιούχοι: Από τους 316 πολίτες πέραν των 60 ετών που αγνοούνται, οι 21 κατάγονται από την Άσσια.

Ενημέρωση για απόρριψη οστών σε σκυβαλότοπο

Στις 17/11/2017 οι συγγενείς των Ασσιωτών ενημερώνονται από την εκπρόσωπο των Τουρκοκυπρίων στη ΔΕΑ κ. G. Kücük ότι την προηγούμενη μέρα η τ/κ πλευρά κατέθεσε επίσημο έγγραφο που ήταν αποτέλεσμα διετούς έρευνας και κατέδειξε σημαντικά νέα στοιχεία για τη μετακίνηση των οστών των αγνοουμένων της Άσσιας από τους δύο ομαδικούς τάφους στο Ορνίθι. Επικαλείται διασταυρωμένες πληροφορίες που λήφθηκαν από έξι συμμετέχοντες στη μετακίνηση, κατέδειξε ότι πραγματοποιήθηκε το 1995 και ο τελικός προορισμός των οστών ήταν ο χώρος απόρριψης σκυβάλων στο Δίκωμο.

Ο συντονιστής της έρευνας Murat Soysal αναφέρει ότι μετά τον εντοπισμό μέρους των οστών στο Ορνίθι άρχισε έρευνα για εντοπισμό του χώρου που μετακινήθηκαν. Πριν δύο χρόνια εντοπίστηκαν δύο άτομα που είχαν λάβει μέρος στη μετακίνηση των οστών. Συνεχίζονται οι έρευνες και συνολικά εντοπίζονται δύο από όσους συμμετείχαν στη μεταφορά των οστών στον πρώην σκυβαλότοπο του Δικώμου το 1995.

Οι εμπλεκόμενοι στη μετακίνηση, σύμφωνα με τον κ. Soysal, επέλεξαν τον σκυβαλότοπο Δικώμου καθότι όπως ανέφεραν ήταν πιο εύκολο να απορριφθούν τεράστιοι όγκοι χώματος ανάμεικτα με οστά χωρίς να κινήσουν την προσοχή. Η απόρριψη έγινε στο ανατολικό μέρος του σκυβαλότοπου σε σημείο που είχε απόσταση από τον παρακείμενο δρόμο για να μειωθεί ο κίνδυνος να εντοπιστούν από τρίτους.

Σύμφωνα με τις ίδιες μαρτυρίες, αρχικά λόγω της ορατής παρουσίας μεγάλου αριθμού οστών ανάμεσα στους όγκους χώματος που απόρριψαν στον σκουπιδότοπο συνέχισαν να κουβαλούν και να απορρίπτουν ογκώδη σκουπίδια, όπως χαρτόνια και λάστιχα αυτοκινήτων πάνω από τα οστά για να τα αποκρύψουν.

Ο κ. Soysal εξήγησε τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπισε η ερευνητική ομάδα, αλλά τελικά έγινε κατορθωτό, όπως ανέφερε, μετά από τη διασταύρωση των πληροφοριών, να ετοιμαστεί και να κατατεθεί επίσημο έγγραφο από την τ/κ πλευρά στη ΔΕΑ αναφορικά με τη μετακίνηση των οστών από τους δύο ομαδικούς τάφους στο Ορνίθι.

Ο σκουπιδότοπος συνέχισε να χρησιμοποιείται τα επόμενα χρόνια μέχρι που εγκαταλείφτηκε και με χρηματοδότηση της ΕΕ αποκαταστάθηκε από το 2002 και μετά.

Ο κ. Soysal ενημερώνει τους συγγενείς ότι κατά τη διαδικασία αποκατάστασης του χώρου ενδεχομένως να έχουν μετακινηθεί όγκοι σκυβάλων πριν την τοποθέτηση χώματος στην επιφάνεια και τη δεντροφύτευση. Αναφέρει επίσης ότι σε αυτό το στάδιο δεν έχει ακριβή γνώση τι έχει μετακινηθεί και σε ποιο όγκο. Αυτό θα διερευνηθεί και θα γίνουν μελέτες σε συνεργασία με τον τ/κ Δήμο Λευκωσίας και τους μελετητές του έργου αποκατάστασης.

Τα πιο πάνω περιλαμβάνονται σε πρακτικό που τήρησαν οι συγγενείς κατά τη διάρκεια της συνάντησης.

Κατάληψη και δολοφονίες

Στις 14 Αυγούστου εκδηλώνεται η δεύτερη εισβολή και η Άσσια αρχικά βομβαρδίζεται και ακολούθως καταλαμβάνεται. Δολοφονούνται 14 άμαχοι και έξι έφεδροι. Αρχίζουν λεηλασίες. Συλλαμβάνονται 13 άνθρωποι οι οποίοι εξαφανίζονται.

Στις 17 Αυγούστου οδηγούνται στο Γκαράζ Παυλίδη οι πρώτοι αιχμάλωτοι από τους οποίους όσοι είναι ηλικίας άνω των 50 ετών μεταφέρονται ξανά στο χωριό και αφήνονται ελεύθεροι.

Οι 70 άμαχοι που αφέθηκαν ελεύθεροι και είναι ηλικίας άνω των 50 ετών φορτώνονται σε τρία φορτηγά και οδηγούνται στο Ορνίθι, όπου και εκτελούνται. Απορρίπτονται σε πηγάδια.