ΚΥΠΡΟΣ Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΜΗΝΑΣ ΙΟΥΛΙΟΣ 1974

Στο κείμενο που ακολουθεί μπορείτε να διαβάσετε δύο αυτούσια κεφάλαια από το πρόσφατα εκδοθέν “Πόρισμα για τον Φάκελο της Κύπρου”, όπως εγκρίθηκε από την ολομέλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου. Πρόκειται για το κεφάλαιο “Αποτίμηση της επιχειρησιακής αντίδρασης της Εθνικής Φρουράς” και, από την ενότητα “Ο ρόλος 'των διαφόρων δυνάμεων” και το κεφάλαιο “Η στάση των ΗΠΑ - Μ. Βρετανίας” την παράγραφο για τις “ΗΠΑ”.

Οπως θα διαβάσετε παρακάτω, ανάμεσα στους ανώτατους αξιωματικούς που μίλησαν στην επιτροπή της Βουλής της Κύπρου ήταν και ο πρόσφατα ηρωικά αυτοθυσιασθείς διοικητής  της Ναυτικής Βάσης Ευάγγελος Φλωράκης” Ανδρέας Ιωαννίδης.

Αποτίμηση της επιχειρησιακής αντίδρασης της Εθνικής Φρουράς

Η επιτροπή, στα πλαίσια της διερεύνησης των λόγων επιτυχίας της απόβασης, κάλεσε επιπρόσθετα για κατάθεση εν ενεργεία και εν αποστρατεία ευρισκόμενους αξιωματικούς της ΕΦ, για να σχολιάσουν τον τρόπο με τον οποίο η ΕΦ είχε ενεργήσει για την απόκρουση της τουρκικής εισβολής.

Υποστράτηγος ε.α. Στ. Χατζηχαραλάμπους

Ο υποστράτηγος ε.α. Στέλιος Χατζηχαραλάμπους, ο οποίος είχε υπηρετήσει σε μονάδες Αρμάτων και Τεθωρακισμένων, ανέφερε τα ακόλουθα:

Για την επιτυχία μιας αποβατικής ενέργειας οι επιτιθέμενες δυνάμεις πρέπει να ικανοποιούν τέσσερις προϋποθέσεις:

- Οι αποβατικές δυνάμεις να διαθέτουν επταπλάσιο αριθμό ανδρών απ’ ό,τι οι αμυνόμενες δυνάμεις.

- Να τους εξασφαλίζεται η δυνατότητα απρόσκοπτης προώθησης νέων δυνάμεων για διεύρυνση του προγεφυρώματος. Να αξιοποιήσουν το στοιχείο του αιφνιδιασμού.

- Να διαθέτουν υπεροχή στον αέρα και τη θάλασσα.

Με βάση τη διάταξη δυνάμεων και τα δεδομένα του 1974, η επιτυχία της απόβασης δεν στηρίχθηκε στην ικανοποίηση των προϋποθέσεων αλλά σε σοβαρά λάθη, τα οποία διέπραξε η ηγεσία της ΕΦ, τόσο σε επίπεδο επιτελείου όσο και σε επίπεδο διοίκησης μονάδων:

1. Δεν πραγματοποιήθηκε έγκαιρη επιστράτευση και ούτε και μετακίνηση των μονάδων στους χώρους της επιχειρησιακής αποστολής τους. Η επιστράτευση κηρύχθηκε στις 6.30 το πρωί της 20ής Ιουλίου, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η εισβολή, η αποβατική ενέργεια στην Κερύνεια και αερομεταφορά τμημάτων στο θύλακα Κιόνελι.

2. Η κίνηση των μονάδων έγινε σε φάλαγγες κατά τη διάρκεια της ημέρας, χωρίς επαρκή αντιαεροπορική προστασία και σε κανονικό δρομολόγιο, με αποτέλεσμα οι περισσότερες από αυτές να αποδεκατισθούν από την τουρκική αεροπορία.

3. Το βράδυ της 20ής Ιουλίου δεν πραγματοποιήθηκε συνδυασμένη και ισχυρή αντεπίθεση για ίτην εξάλειψη του προγεφυρώματος, με αποτέλεσμα αυτό να παρουσιάσει σταδιακή σταθεροποίηση.  Ο ΟΥΜΑ των αρμάτων Τ34 (πέντε άρματα) που βρισκόταν  πλησίον του σημείου  απόβασης δεν αξιοποιήθηκε.

4. Η εκεχειρία της 22ας Ιουλίου έδωσε τη δυνατότητα να αποβιβασθεί το δεύτερο κύμα των αποβατικών Γ δυνάμεων και ο αντίπαλος να επιτύχει αριθμητική και οπλική υπεροχή, να διευρύνει το προγεφύρωμα και να κινηθεί προς την Κερύνεια, την οποία και κατέλαβε μετά την εκεχειρία. Ανέφερε ακόμα ότι η καταστροφή των προσβάσεων από την Κερύνεια προς τη Λευκωσία διά μέσω του Πενταδακτύλου θα καθιστούσε δυσχερή, αν όχι αδύνατη, τη μεταφορά των αρμάτων στην πεδιάδα της Λευκωσίας και την εκδήλωση της δεύτερης φάσης της εισβολής με τις γνωστές συνέπειες. Λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της αδυναμίας ανάπτυξης σε έκταση έστω και ενός ΟΥΜΑ, η παρεμπόδιση θα μπορούσε να γίνει ακόμη και με πέτρες τόνισε χαρακτηριστικά.

Πλοίαρχος Ανδρέας Ιωαννίδης

Ο πλοίαρχος Ανδρέας Ιωαννίδης, διοικητής της Ναυτικής Διοίκησης Κύπρου, σε σχέση με τον τρόπο που είχε ενεργήσει το ναυτικό της ΕΦ το 1974, ανέφερε τα ακόλουθα:

Οι σταθμοί επισήμανσης του Ναυτικού οι οποίοι ήσαν εγκατεστημένοι στον Κορμακίτη και τον Απόστολο Ανδρέα είχαν επισημάνει από τις πρώτες ώρες την κίνηση του τουρκικού στόλου προς την Κύπρο. Ο χρόνος ήταν αρκετός για να σχεδιασθεί και να οργανωθεί η αντιμετώπιση εντός της θάλασσας. Η διαταγή για απόπλου των τορπιλακάτων για αναγνώριση του τουρκικού στόλου το πρωί της 20ής Ιουλίου, υπό το φως της μέρας ήταν λανθασμένη.

Οι τορπιλάκατοι θα έπρεπε να προβούν σε νυκτερινή επίθεση εναντίον της τουρκικής νηοπομπής και μάλιστα με τη χρήση παραπλανητικής τακτικής. Η επίθεση θα έπρεπε να εκδηλωθεί είτε το πρώτο είτε το δεύτερο βράδυ. Στην επίθεση θα έπρεπε να είχαν χρησιμοποιηθεί και οι πέντε τορπιλάκατοι που διέθετε η ΕΦ.

Η βύθιση έστω και ενός τουρκικού πολεμικού πλοίου θα οδηγούσε σε αποδιοργάνωση την επιχείρηση και ενδεχομένως σε αποτυχία.

Τα δύο ελληνικά υποβρύχια ΝΗΡΕΥΣ και ΓΛΑΥΚΟΣ, εάν συνέχιζαν την πορεία προς την Κύπρο θα μπορούσαν να πλησίαζαν τον τουρκικό στόλο στις 22 Ιουλίου και, λόγω των δυνατοτήτων που είχαν, θα μπορούσαν να επιφέρουν καίριο πλήγμα.

Το κυπριακό Ναυτικό διέθετε νάρκες θαλάσσης και θα μπορούσε σε σύντομο χρόνο και με σχετική ευκολία να είχε προβεί σε ναρκοθέτηση της θαλάσσιας περιοχής στο 5 Μίλι.

Ταξίαρχος Κυρ. Παπακυριακού

Ο ταξίαρχος ε.α. Κυριάκος Παπακυριάκου, ο οποίος είχε υπηρετήσει σε μονάδες πυροβολικού, κατά την κατάθεσή του στην επιτροπή στις 12 Ιανουαρίου του 2011 ανέφερε σχετικά με τον τρόπο που έδρασαν οι μονάδες ΠΒ τα εξής:

Σύμφωνα με το σχέδιο ΣΑΚ “Αφροδίτη” 73, θα έπρεπε σε περίπτωση εκδήλωσης αποβατικής ενέργειας στις ακτές της Κερύνειας, να καλύψουν τα φίλια τμήματα προς εξουδετέρωση του προγεφυρώματος οι εξής μονάδες πυροβολικού:

Η 182 Μ Π Π, η οποία εστρατωνίζετο' ανατολικά της Κερύνειας (Βόσπορος) και η οποία διέθετε 12 πυροβόλα 25 λιβρών (δραστικό βεληνεκές 10 χιλιόμετρα).
Η 183 Μ Π Π, η οποία εστρατωνίζετο δυτικά της Κερύνειας (Διόριος) και η οποία διέθετε 12 πυροβόλα 25 λιβρών και ο χώρος τάξης για εκτέλεση βολών είχε καθορισθεί το χωριό Πέλλα Πάις.
Η 185 Μ Π Π, η οποία εστρατωνίζετο' στην Αθαλάσσα και η οποία διέθετε 12 πυροβόλα 25 λιβρών και ο χώρος τάξης για εκτέλεση βολών είχε καθορισθεί η Λάπηθος.
Η 190 ΜΕΑ/Τ Π Β, η οποία εστρατωνίζετο στον Καραβά (Αχεροποιήτου) και η οποία διέθετε 18 πυροβόλα 6 λιβρών και η αποστολή της ήταν η επάνδρωση των παράκτιων πυροβολείων της ακτογραμμής της Κερύνειας από τη Λάπηθο μέχρι την Κερύνεια για την εκτέλεση βολών εναντίον αποβατικών σκαφών, τεθωρακισμένων και αρμάτων μάχης.
Οι 187 ΜΠΠ και η 189 ΜΠΠ, οι οποίες εστρατωνίζοντο στην Αθαλάσσα και διέθεταν από 12 πυροβόλα 100 χιλ. (δραστικό βεληνεκές 20 χιλιόμετρα) και είχαν χώρο τάξης για εκτέλεση βολών το χωριό Αγία  Μαρίνα Σκυλλούρας. .   Οι παραπάνω μοίρες είχαν τη δυνατότητα να πλήττουν την περιοχή της απόβασης με περίπου 300 βλήματα το λεπτό, η οποία. συνιστά μεγάλη δύναμη πυρός, ικανή να '   αναχαιτίσει την αποβατική ενέργεια.

Παρά το γεγονός ότι από τις 19 Ιουλίου 1974 το απόγευμα ήταν γνωστός ο απόπλους του τουρκικού αποβατικού στόλου, η Διοίκηση Πυροβολικού δεν επέτρεψε στις μοίρες να μετακινηθούν στους χώρους τάξης και να ετοιμασθούν για εκτέλεση βολών.

Με εξαίρεση την 182 ΜΠΠ, η οποία με πρωτοβουλία του διοικητή της εξήλθε του ' στρατοπέδου, όλες οι υπόλοιπες το πρωί  της 20ής Ιουλίου βρίσκονταν εντός των στρατοπέδων, με αποτέλεσμα να προσβληθούν από την τουρκική αεροπορία. Η ' 185 ΜΠΠ απώλεσε συνεπεία της επίθεσης τα 5 από τα 12 πυροβόλα.
Η μετακίνησή τους κατά τη διάρκεια της μέρας και με δεδομένη την εχθρική αεροπορική υπεροχή ήταν αρκετά δυσχερής και επικίνδυνη.

Σύμφωνα με τον προβλεπόμενο σχεδιασμό ο απαιτούμενος χρόνος για τη μετακίνηση των μοιρών στους χώρους τάξης και η προετοιμασία εκτέλεσης βολής ανήρχετο στις δύο ώρες. Ως εκ τούτου υπήρχε σημαντικό χρονικό περιθώριο κινητοποίησης των μοιρών κατά τη διάρκεια της νύκτας της 19ης προς 20ή Ιουλίου,   έτσι ώστε να αποφευχθεί η προσβολή από  την τουρκική αεροπορία.

Την πρώτη ημέρα της εισβολής, με εξαίρεση την 182 ΜΠΠ, η οποία πραγματοποίησε περιορισμένης έκτασης βολές εναντίον του προγεφυρώματος, καμία από τις υπόλοιπες μοίρες δεν έδρασε σύμφωνα με το προκαθορισμένο σχέδιο.

Ακόμα και το βράδυ της 20ής προς 21 η Ιουλίου δεν προηγήθηκε της νυκτερινής επίθεσης εναντίον του προγεφυρώματος, προετοιμασία της επιχείρησης με βολές πυροβολικού.

Επιπρόσθετα δεν υπήρξε ανάπτυξη αντιαεροπορικών πολυβόλων στην περίμετρο του τουρκοκυπριακού θύλακα Λευκωσίας - Κιόνελι για την αντιμετώπιση των αερομεταφερόμενων αγημάτων, καθώς και της ρίψης αλεξιπτωτιστών εντός του θύλακα, το εύρος του οποίου βρισκόταν εντός του δραστικού βεληνεκούς των πολυβόλων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία έχει στη διάθεσή της η Επιτροπή καθίσταται σαφές ότι ο τρόπος με τον οποίο ενήργησε ή και απέφυγε να ενεργήσει τόσο η ηγεσία του ΑΕΔ όσο και της ΕΦ υποβοήθησε στην υλοποίηση της συγκατάθεσης της χούντας για κατάληψη κυπριακών εδαφών από την Τουρκία προς ικανοποίηση του γοήτρου της λόγω της πραγματοποίησης του πραξικοπήματος.

Ο ρόλος των διαφόρων δυνάμεωνΗ στάση των ΗΠΑ, τηςΜεγάλης Βρετανίας και του ΟΗΕ

ΗΠΑ

Από όσα έχουν αναφερθεί στα κεφάλαια που έχουν προηγηθεί, ο αμερικανικός ρόλος εμπλοκής στο Κυπριακό γίνεται ξεκάθαρα πρωταγωνιστικός από το 1964, όταν επεδίωξαν να προωθήσουν τη λύση του Κυπριακού στα πλαίσια μυστικών συνομιλιών Ελλάδας - Τουρκίας στο Καμπ Νταίηβιντ υπό την εποπτεία τους. Τελικά, η προσπάθεια κατέληξε στις συνομιλίες της Γενεύης και στα Σχέδια Άτσεσον.

Βασικός στόχος των επιλογών τους η νατοϊκή λύση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ώστε από τη μια να αποφευχθεί η όποια σοβιετική διείσδυση στην Κύπρο και από την άλλη να αποφευχθεί η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο χώρες μέλη του ΝΑΤΟ σε περίοδο κατά την οποία οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή ήσαν ιδιαίτερα κρίσιμες για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του υφυπουργού Άμυνας των ΗΠΑ Ρ. Ελσγουόρθ στη σύσκεψη της 19ης Ιουλίου 1974 στην Αθήνα με την ηγεσία της χούντας: “Η παρούσα κυπριακή κρίσις, αν δεν τύχη επιδεξίου και πολιτικώς σώφρονος χειρισμού, θα ηδύνατο να φέρη τους Σοβιετικούς εις Α. Μεσόγειον, με μεγάλας επιζημίους συνεπείας δι’ όλους” (απόσπασμα από τα πρακτικά της σύσκεψης, σελ. 3).

Η καθοδήγηση των εξελίξεων μέσα από τον άμεσο έλεγχο των κυβερνήσεων των αποστατών στην Ελλάδα και της χούντας είναι εμφανής.

Η εμπλοκή τους στο πραξικόπημα του Φεβρουαρίου του 1972 αποκαλύπτεται από το υποκλαπέν τηλεφώνημα του τότε πρέσβη της Ελλάδας στη Λευκωσία Κ. Παναγιωτάκου για το πράσινο φως που δόθηκε για την εκδήλωσή του.

Ακόμα το μνημόνιο Κ. Παναγιωτάκου αποκαλύπτει ότι οι Αμερικανοί είχαν αναλάβει και ρόλο συντονιστή της συνεργασίας χούντας - Τουρκίας για την ανατροπή του Μακαρίου και την επιβολή λύσης αρεστής και στους συμμάχους.

Σε άκρως απόρρητο τηλεγράφημα (6374) του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Χ. Κίσσινγκερ ημερομηνίας 4 Ιουνίου 1974 προς την υπηρεσία CAS στη Μέση Ανατολή ζητά συνθηματικά “να καθαρίσουν το τραπέζι στον αμερικανό πρέσβη στην Κύπρο, γιατί είναι απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας”. Η υπηρεσία εντέλλεται μάλιστα να ακολουθήσει το πρόγραμμα χωρίς παρεκκλίσεις.

Σε άκρως απόρρητο έγγραφο του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Γιόζεφ Λουνς (5G/5D/WASHDC-12/526-D48), ημερομηνίας 12 Ιουλίου 1974, αναφέρεται η συμφωνία του στην απόφαση του υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Σίσκο για υποστήριξη των τουρκικών στρατευμάτων κατά την αποβίβασή τους (στην Κύπρο), κατά τη βίαιη ανατροπή του Μακαρίου.

Το πρωί της 19ης Ιουλίου πραγματοποιήθηκε στο γραφείο του πρωθυπουργού Ανδρουτσόπουλου σύσκεψη στην οποία παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων οι Σίσκο, Τάσκα και υφυπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Ρ. Ελσγουόρθ, όπου, σύμφωνα με την κατάθεση του Μπονάνου, ο Σίσκο ανέφερε ότι η κατάσταση ήταν πολύ κρίσιμη και κατά την επίσκεψή του στη συνέχεια στην Άγκυρα κάτι πρέπει να δώσει στους Τούρκους. Διευκρίνισε περαιτέρω ότι αυτό αφορούσε την παραχώρηση στους Τουρκοκυπρίους διεξόδου προς τη θάλασσα. Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται και από τα πρακτικά τα οποία τήρησε η ελληνική αντιπροσωπεία.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ρόλο τον οποίο επιτέλεσε ο τ. υπουργός Χ. Κίσσινγκερ τόσο στο πραξικόπημα όσο και στην εισβολή. Σύμφωνα με τον πρέσβη Α. Νικολαΐδη (σελ. 64 της κατάθεσης), σε συνάντηση με τον. Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, στην οποία παρευρισκόταν και ο ίδιος, τον Νοέμβριο του 1974, προσπάθησε να τον αποτρέψει από το να επιστρέψει στην Κύπρο, για να μη διακινδυνεύσει το* σχέδιο λύσης το οποίο είχε ετοιμάσει και το οποίο ανέμενε ότι θα το αποδέχονταν οι Καραμανλής, Ετζεβίτ και Κληρίδης. Σύμφωνα με τον ίδιο μάρτυρα (σελ. 66-67), την πρόταση για μη επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο την είχε αποδεχθεί και ο Κ. Καραμανλής.

Σε άκρως απόρρητη έκθεση προς τον Χ. Κίσσινγκερ ο Α. Χάρτμαν αναφέρει ότι από τα τέλη Ιουνίου 1974 οι ΗΠΑ γνώριζαν^από σύνδεσμο της CIA' ότι ο Ιωαννίδης σχεδίαζε τη βίαιη ανατροπή του Μακαρίου.

Οι βασικές θέσεις, καθώς και η στάση την οποία τήρησαν οι ΗΠΑ καταγράφονται στα πρακτικά σύσκεψης που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 5 . Αυγούστου 1974 στις 10.50 π.μ. (ώρα ΗΠΑ) στην αίθουσα διασκέψεων του' υπουργού υπό την προεδρία του Χ. Κίσσινγκερ.

Ανέφερε συγκεκριμένα κατά την ενημέρωση ο Χ. Κίσσινγκερ:
1. Υπήρχαν πληροφορίες για το επικείμενο πραξικόπημα της χούντας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, αλλά δεν εδόθη σε αυτές ιδιαίτερη σημασία. Δεν θεωρείτο όμως το θέμα ζωτικό.
2. Η προτεραιότητα των ΗΠΑ να διαχειρισθούν την κρίση διασφαλίζοντας τα δικά τους στρατηγικά και εθνικά συμφέροντα αποτρέποντας τη διείσδυση των Σοβιετικών και αυτό θα επιτυγχανόταν με τα ακόλουθα:

α. την αποφυγή διεθνοποίησης και συζήτησης του θέματος στο Σ.Α. του ΟΗΕ, για να μη λάβουν μέρος οι Σοβιετικοί.
β. Να μην υποστηριχθεί ο Μακάριος, γιατί το ενδεχόμενο της αποκατάστασης του θα του έδινε την δυνατότητα να στηριχθεί στην αριστερά στην Κύπρο και, εφόσον οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να τον αποκαταστήσουν, να απευθυνθεί στη Σοβ. Ένωση. Και όλα αυτά παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν θεωρούσαν τον Μακάριο αντιαμερικανό ούτε και “Κάστρο της Μεσογείου”. Αντίθετα, όπως αναφέρθηκε, τα τελευταία χρόνια είχαν καλή συνεργασία μαζί του. Το μειονέκτημά του είναι πως το ταλέντο του είναι πολύ μεγάλο για το νησί του και συνεπώς έμπαινε στον πειρασμό να παίζει σε μια κλίμακα η οποία είναι ανησυχητική, όχι για εμάς, αλλά για τα άλλα μέρη που ενδιαφέρονται για το Κυπριακό. Άρα πήραμε μια επιφυλακτική θέση έναντι του Μακαρίου, η οποία δεν εξέφραζε την αντίθεσή μας σε αυτόν, αλλά στόχευε στο να μην καταστήσει την επιστροφή του έναν από τους όρους της ρύθμισης.

3. Κρίναμε πως, εάν εμποδίζαμε την επιτυχία του πραξικοπήματος, ήταν εξαιρετικά πιθανή μια αλλαγή στην Ελλάδα. Ωστόσο, η πεποίθηση μας ήταν πως μια αλλαγή στην Ελλάδα θα έπρεπε να επέλθει όχι σαν αποτέλεσμα της αμερικανικής συνέργειας με την Τουρκία κατά τη διάρκεια μιας ελληνοτουρκικής κρίσης αλλά σαν αποτέλεσμα της ανικανότητας της κυβέρνησης, που είχε με δική της υπαιτιότητα μπει σε κρίση.
4. Το 1964 και 1967 στερήθηκαν (οι Τούρκοι) την ευκαιρία να παρέμβουν λόγω της μεγάλης αμερικανικής πίεσης. Εκείνη την εποχή η μεγάλη αμερικανική πίεση ήταν αποδοτική, διότι υπήρχε μια νόμιμη κυβέρνηση στην Κύπρο που μπορούσε να κάνει έκκληση στην παγκόσμια κοινότητα και υπήρχε μια κυβέρνηση στην Ελλάδα που είχε διεθνή υποστήριξη. Το 1974, χάρη στη βλακεία της ελληνικής χούντας, στους Τούρκους έπεσε ο πρώτος αριθμός του λαχείου. Δεν υπήρχε κυβέρνηση στην Κύπρο που να αναγνωρίζεται από οποιονδήποτε, έτσι δεν έκαναν επίθεση σε νόμιμη κυβέρνηση, αλλά ένας άνδρας που θεωρούνταν, διεθνώς, φονιάς, και υπήρχε μια κυβέρνηση στην Ελλάδα που ήταν διεθνώς απόβλητη, που κανένας δεν την υποστήριζε. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, κανείς δεν μπορούσε να σταματήσει την τουρκική επέμβαση. Και αυτή ακριβώς ήταν η ευκαιρία.
5. Αλλά εκείνο που κανείς έπρεπε να εμποδίσει ήταν η κλιμάκωση του πολέμου, της σύγκρουσης σε έναν πόλεμο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Και, βεβαίως, θα έπρεπε να επιβάλει στους Σοβιετικούς μια μη επεμβατική συμπεριφορά, τόσο στο διεθνές επίπεδο όσο και στην Κύπρο”.

Στις 5 Αυγούστου 1974 ο υφυπουργός Εξωτερικών Τζ. Σίσκο σε συνάντησή του με τον τούρκο πρέσβη στις ΗΠΑ Μεχίλ Ενενμπέλ μεταξύ άλλων ανέφερε τα ακόλουθα:<

“Οι ΗΠΑ είχαν υιοθετήσει μια ισορροπημένη προσέγγιση που λάμβανε υπόψη τα κοινά συμφέροντα που έχουν οι ΗΠΑ και η Τουρκία με τη Νατοϊκή Συμμαχία και τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο...

Ο μακροπρόθεσμος στόχος των ΗΠΑ είναι να βοηθήσουν τα μέρη στην εξεύρεση λύσης που θα είναι συμβατή με όλα μας τα συμφέροντα...

Η στάση των ΗΠΑ (προς την Άγκυρα) είναι στάση συμπάθειας και κατανόησης, δηλαδή ότι είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε καταλλήλως με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε”.

Στη ίδια συνάντηση ο τούρκος πρέσβης απάντησε ότι η θέση των ΗΠΑ ήταν θετική και πίστευε ότι αυτή οφειλόταν σε αξιοσημείωτο βαθμό σε αμφότερους τους Κίσινγκερ και Σίσκο.

Σε απόρρητο έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ που συντάχθηκε στις 13 ή 14 Αυγούστου 1974 αναφέρονται τα βασικά σημεία μιας συμφωνίας στη Γενεύη και επιπρόσθετα και τα ακόλουθα προς επιβεβαίωση των ανωτέρω: “Είναι επιθυμητό να κινήσουμε αυτή τη διαδικασία όσο το δυνατό ταχύτερα, για να εμποδιστεί η περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης ασφαλείας στο νησί, να μειωθεί η πιθανότητα εισόδου του Μακαρίου ή των Σοβιετικών στη διαδικασία και να υπάρξει πλεονέκτημα της διοίκησης Κληρίδη στη Λευκωσία. Αυτή η ώθηση είναι αναγκαία, διότι, ενώ ο Κληρίδης επιδιώκει γρήγορη πρόοδο και είναι πρόθυμος να κάνει μεγάλες παραχωρήσεις, δεν υπάρχει σημάδι ότι η Αθήνα ή η Άγκυρα βιάζονται και πολύ”.  

Ο Σίσκο σε συνάντηση με τον δανό πρέσβη Μπάρτελς στις 16 Αυγούστου 1974 ανέφερε τα ακόλουθα: “... αλλά είχαμε επίσης παρατηρήσει ότι οι Τούρκοι στην πραγματικότητα δεν ήθελαν τον Μακάριο και ότι ο Κληρίδης ήταν ένας αποδεκτός συμβιβασμός για την Άγκυρα. Η εκτίμηση μας ήταν ότι η επιστροφή Μακαρίου δεν μπορεί να αποτελέσει λύση του προβλήματος”.

Σε άκρως απόρρητο έγγραφο του ΝΑΤΟ (5G/SD/WASHDC-1 2/S26-D-48/JULE 74) το οποίο,υπογράφει ο γενικός γραμματέας Γιόζεφ Λουνς, αναφέρεται χαρακτηριστικά το εξής: “Συμφωνούμε με τον κ. Σίσκο για υποστήριξη των τουρκικών στρατευμάτων κατά την αποβίβαση στην Κύπρο, κατά τη βίαιη ανατροπή του Μακαρίου”.

Τον ρόλο των ΗΠΑ και την εμπλοκή τους στα γεγονότα του 1974 αποκαλύπτουν και τα παρακάτω αποσπάσματα από καταθέσεις ανώτατων στελεχών της χούντας.
Κατάθεση Γεωργίτση: Όταν ρωτήσαμε ποιοι το γνωρίζουν (το πραξικόπημα) και αν υπάρχει κάλυψη, μας είπαν έχει δοθεί οκέι. Αυτό βγαίνει τότε, ποιοι ήταν οι άλλοι, οι Αμερικανοί”.
Κατάθεση Μπονάνου: Πολλάκις ο Ιωαννίδης με διαβεβαίωσεν ότι οι Τούρκοι δεν πρόκειται να αναμειχθούν, διότι και οι Αμερικανοί είναι υπέρ της ανατροπής του Μακαρίου και θα σταθούν δίπλα μας εις πάσαν περίπτωσιν”.
Στο βιβλίο του “Η Αλήθεια”, που κυκλοφόρησε το 1986, ο Μπονάνος αναφέρει ότι ο διοικητής της ΚΥΠ Σταθόπουλος του είχε μεταφέρει τις εξής πληροφορίες σχετικά με τη στάση των Αμερικανών:
Α. Ο εις Αθήνας αρχηγός του κλιμακίου της CIA, που δεν γνωρίζω ποίος ήτο, είπε στο Σταθόπουλον ότι τώρα είναι η κατάλληλη ευκαιρία δια να επέμβωμεν στην Κύπρον, ότι οι Αμερικανοί δεν θέλουν τον Μακάριον στην εξουσία και είναι μαζί μας.
Β. Ότι τον επεσκέφθη -τον Σταθόπουλον- ο ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας Τομ Πάπας, ο οποίος του είπεν ότι η κατάστασις με τον Μακάριον πρέπει να εκκαθαρισθή και ότι τώρα είναι η κατάλληλος ευκαιρία. Επίσης του είπε ότι η Αμερική είναι μαζί μας”.

Ο δικτάτορας Δ. Ιωαννίδης σε γραπτή δήλωση την οποία κατέθεσε στην Βουλή των Ελλήνων, ανέφερε τα εξής: “Σε κατάθεσή του ο Τάσκα σε επιτροπή της Αμερικανικής Γερουσίας στις 25 Σεπτεμβρίου 1975 δήλωσε ότι την 21η Ιουλίου είχε συναντηθεί με τους ηγέτες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και τους προειδοποίησε να μην επιτεθούν. Ακόμα ότι αργότερα η CIA τον είχε ενημερώσει ότι η προειδοποίηση Τάσκα είχε ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους επιτελάρχες και έτσι η Ελλάδα απέφυγε τον πόλεμο με την Τουρκία”.

Ο Πέτρος Αραπάκης ανέφερε στην κατάθεσή του:- “Οι σχεδιασμοί ξένων κέντρων αποφάσεων απέβλεπαν στην εξυπηρέτηση συμμαχικών συμφερόντων σε βάρος, στην περίπτωση αυτή, της Ελλάδας και της Κύπρου και υπέρ της Τουρκίας. Η εξόντωση του Μακαρίου απέβλεπε, πέρα από την αποτροπή του κινδύνου “κουβανοποίησης” της Κύπρου και της πρόληψης τριτοκοσμικών ενεργειών του, που θα μπορούσαν να αποβούν σε βάρος του Ισραήλ και των Δυτικών συμμάχων, στη διαμόρφωση συνθηκών ικανών να δικαιολογήσουν τη δημιουργία τουρκικής βάσης στη βόρεια Κύπρο, σύμφωνα με συμμαχική επιδίωξη”.
- “Για να μη γίνουν όμως αποκαλύψεις για τον ρόλο της CΙΑ στο Κυπριακό, δεν επετράπη να πραγματοποιηθεί η έρευνα αυτή στην Αμερική ή και την Ελλάδα. Ο Ιωαννίδης δεν δικάστηκε ποτέ για το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου”.
Στην έκθεσή του ο πλοίαρχος Ε. Χανδρινός (23.12.1974) κυβερνήτης του Α/Γ Λέσβος αναφέρει: “Την 210430 ογδοήκοντα περίπου μίλια νοτιοδυτικώς της Πάφου ενετοπίσθη και ανεφέρθη αμερικανική δύναμις κρούσεως αποτελούμενη εξ ενός (1) αεροπλανοφόρου, δύο (2) αντιτορπιλικών και ενός (1) βοηθητικού”.

Ο Χένρι Τάσκα, πρέσβης των ΗΠΑ
στην Αθήνα το 1974, έχασε τη ζωή του, αφού έπεσε θύμα “μυστηριώδους ατυχήματος” στις Άλπεις, μετά που είχε εκφράσει την πρόθεση να μιλήσει για τα γεγονότα του 1974.

Ο Ρότζερ Νταίηβις πρέσβης των ΗΠΑ στη Λευκωσία, δολοφονήθηκε στις 20 Αυγούστου 1974.
Στην έγγραφη κατάθεσή του στην εξεταστική επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου (2.7.1987), ο Γεώργιος Μαύρος αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης εθνικής ενότητας το 1974, αναφέρει στους σημαντικότερους λόγους για την αποτυχία της διάσκεψης της Γενεύης τα εξής: “Η στρατιωτική ανισορροπία στην Κύπρο, η ουδέτερη και απαθής στάση της Μεγάλης Βρετανίας και η φιλοτουρκική στάση του Κίσσινγκερ, ο οποίος υπήρξε -την περίοδο εκείνη της κατάρρευσης της προεδρίας Νίξον- ο απόλυτος κυρίαρχος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Θυμάμαι σχετικά ότι ο Κάλλαχαν, την παραμονή του Αττίλα ΙΙ μου είπε ότι ο Κίσινγκερ ήτο απρόθυμος να ασκήσει πίεση επί της Τουρκίας, προκειμένου να παρεμποδίσει την προέλαση των στρατευμάτων της στην Κύπρο. Η στάση αυτή του Κίσσινγκερ έδινε στον Κάλλαχαν, ο οποίος ισχυρίζετο ότι η χώρα του αδυνατούσε να ενεργήσει μονομερώς χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ ή των Ηνωμένων Εθνών, το  αναγκαίο πρόσχημα για να αποφύγει να αναλάβει τις ευθύνες που απέρρεαν από το γεγονός ότι η Μεγάλη Βρετανία ήταν -και είναι- εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας”.

Κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα στις 20 Νοεμβρίου 1999 ο αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον έκανε αυτοκριτική στην πολιτική των ΗΠΑ κατά την περίοδο της χούντας, σημειώνοντας ότι οι ΗΠΑ έδωσαν προτεραιότητα στα συμφέροντά τους κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αντί να στηρίξουν τη δημοκρατία στην Ελλάδα.