Πικρές αναμνήσεις από μια αιματηρή μάχη του 1974

ΤΟΥ ΑΔΩΝΗ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΔΗ 

                                                                                                                                                                               Αφιέρωμα στην αντίσταση κατά του εισβολέα στη Λάπηθο, τον Καραβά και τη Βασίλεια

Ο ανθός της κυπριακής νεότητας χάθηκε στη Λάπηθο, τον Καραβά και τη Βασίλεια. Mέσα σε λίγες μόνο ώρες δημιουργήθηκε εκατόμβη θυμάτων.
Στο πεδίο της μάχης εκ του συστάδην, υπήρξαν ανεπανάληπτες σκηνές ηρωισμού, με τα παιδιά της Κύπρου να αλληλοσκοτώνονται με επίλεκτες μονάδες του Αττίλα. Ο θάνατος είχε στήσει το βασίλειό του εκείνη τη μέρα και η ζωή φάνταζε πολύ φτηνή σαν τραπουλόχαρτο.

ΦΡΙΚΗ

Οι σάρκες των εισβολέων καίγονταν μαζί με τα κουφάρια των στρατιωτών μας.

Είναι στιγμές που η σκέψη χαμηλώνει, περπατά στην κατεχόμενη γη μας στη Λάπηθο και τον Καραβά, και αναζητεί τα άταφα θύματα της τουρκικής θηριωδίας. Επαναφέρουμε μνήμες για τους νεότερους από την πιο αιματηρή και λυσσαλέα μάχη του πολέμου του 1974. Σήμερα τη σκεπάζει η λήθη και οι ακατονόμαστες υποχωρήσεις που έγιναν στο διπλωματικό τραπέζι στους εισβολείς, που δεν τους πρέπει ούτε έλεος ούτε συγχώρεση. Οι νεότεροι, ούτε που περνά από το νου τους τι πέρασαν οι συνομήλικοί τους εκείνο το μαύρο καλοκαίρι του 1974. Το καλοκαίρι της προδοσίας, της ντροπής και της άνισης σύγκρουσης με τον νατοϊκό Αττίλα.
Για λόγους ιστορικής καταγραφής αλλά και ως δίδαγμα για τους νεότερους και μαζί μνημόσυνο πεσόντων, καταγράφουμε τα γεγονότα εκείνης της μάχης.
Ήταν άγρια χαράματα της 6ης Αυγούστου, όταν η τουρκική επίθεση εκδηλώθηκε στο σκοτάδι, εν καιρώ εκεχειρίας, προς όλες τις κατευθύνσεις. Τα παιδιά της Κύπρου, ό,τι καλύτερο διέθετε το στράτευμα, ήταν απλωμένοι στις παρυφές της Λαπήθου, με αποστολή να διασώσουν την όμορφη κωμόπολη από την τουρκική επέλαση. Ήταν λιγοστές αλλά εκλεκτές οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις που βρίσκονταν εκεί. Τοποθετήθηκαν σε αραιή διάταξη συγκροτημένων ομάδων 7 έως 10 ανδρών με ένα πολυβόλο κάθε ομάδα, χειροβομβίδες και ατομικά όπλα με περιορισμένο αριθμό σφαιρών.
Πέραν της μικρής ομάδας του πυροβολικού που έστρωσε ναρκοπέδιο και μιας διλοχίας της ΕΛΔΥΚ, την κύρια ευθύνη της άμυνας είχε το 256 τάγμα Πεζικού, που είχε έδρα το στρατόπεδο Μάρκου Δράκου, στο δάσος κοντά στο Διόριος.
Το 256 τάγμα πεζικού προωθήθηκε νύκτα στη Λάπηθο, για να την περιφρουρήσει από τις επελαύνουσες ορδές του Αττίλα. Το τάγμα προερχόταν από σκληρές μάχες στη Λεύκα, τα Καζιβερά, την Ελιά και την Πεντάγεια. Μετρούσε ήδη απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Είχε καταπονηθεί προηγουμένως στο πραξικόπημα και τα περισσότερα μέλη του ήταν για πολλές μέρες χωρίς ύπνο και ξεκούραση. Ο ύπνος έπαιρνε τους άντρες για λίγες στιγμές μέσα στα ρηχά χαρακώματα, εν αναμονή νεότερων συγκρούσεων. Τα στελέχη και οι άντρες του ηρωικού από κάθε άποψη 256 τάγματος βρέθηκαν μέσα από τη σύγχυση του εθνικού πάθους στη λαίλαπα του πολέμου. Ήταν, όμως, το 256 τάγμα συγκροτημένο και καλά εκπαιδευμένο, με σκληρές πορείες, βολές και ασκήσεις. Δεν διελύθη ποτέ και δεν υπήρξαν από αυτό λιποταξίες κληρωτών. Δεν διαχωρίστηκε ποτέ σε μακαριακούς- γριβικούς, όπως είχε συμβεί σε κάποια τάγματα.
Μακαριακοί, ενωτικοί και άλλοι ήταν όλοι μαζί, γιατί απομονωμένοι στο δάσος του Διόριος ήταν πάνω απ’ όλα φίλοι μεταξύ τους, πέρα από τις εθνικές δίνες. Απόδειξη τούτου ήταν ότι και ο αδελφός του νυν αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου ακολούθησε το τάγμα σε όλες τις αποστολές του, ακόμη και τη 15η Ιουλίου στη Μόρφου, όταν διετάχθη να κατευθυνθεί στη Μόρφου για να καταστείλει διαδηλώσεις. Εκεί δεν υπήρχε διαδήλωση, αλλά ενέδρες της αντίστασης, που χωρίς να γνωρίζουν πυροβολούσαν εναντίον των στρατιωτών, που σε καμιά περίπτωση δεν ανταπέδωσαν. Στη Μόρφου το 256 θρήνησε τον πρώτο νεκρό του, δολοφονημένο κοντά στη Μητρόπολη. Το τάγμα ενεργούσε ομαδικά, με πολύ ψηλή ψυχική σύνδεση των ανδρών του. Αυτό το τάγμα, το πρωινό της 6ης Αυγούστου, έγινε ολοκαύτωμα. Έχασε μαζί με την εφεδρεία του συνολικά 98 άνδρες. Απώλειες φοβερές, που ξεπερνούν σε ποσοστά όλα τα τάγματα της εθνοφρουράς και της ΕΛΔΥΚ.


Αντίσταση στα Πάναγρα

Τα παιδιά του 256 τ.π., με ό,τι όπλα και πολεμοφόδια τους απέμειναν από τις προηγούμενες μέρες του πολέμου, κλήθηκαν να ανακόψουν τον Αττίλα που προέλαυνε προς τα Πάναγρα.

Ήταν σημαντικό στρατηγικό σημείο το πέρασμα των Πανάγρων, γιατί απ' εκεί οι εισβολείς θα μπορούσαν ελεύθερα να προελάσουν προς τη Μόρφου και να εγκλωβίσουν δυνάμεις της Εθνοφρουράς στον Κορμακίτη. Η Εθνοφρουρά την 6η Αυγούστου μόλις και μετά βίας κρατούσε την τελευταία κορυφή του Πενταδακτύλου, τον Κόρνο. Οι λοκατζήδες και άλλες δυνάμεις είχαν ανακόψει τους Τούρκους ακριβώς εκεί και παρόλη την κόλαση πυρός, δεν τους επέτρεπαν να προελάσουν και να εγκλωβίσουν τις δυνάμεις που υπερασπίζονταν τη Λάπηθο.

Το τραγικό λάθος με τις λευκές σημαίες
Από την τότε ηγεσία του στρατεύματος έγινε το λάθος να καταδειχθούν οι θέσεις τις Εθνοφρουράς στο τριμελές στρατηγείο, που πέταξε με ένα κίτρινο ελικόπτερο του ΟΗΕ. Πήραν σεντόνια οι στρατιώτες, τα έκοψαν και τα έδεσαν σε καλάμια. Έφτιαχναν άσπρες σημαίες, όπως τους είπαν οι επικεφαλής, καταδεικνύοντας τις θέσεις τους, για να οριοθετηθούν οι περιοχές που έλεγχαν οι ελληνικές δυνάμεις. Ο Τούρκος αξιωματικός στο κίτρινο ελικόπτερο ωρύετο ότι δεν ήταν δυνατόν να βρίσκονταν ελληνικές δυνάμεις στη Λάπηθο και όμως ήσαν εκεί. Την επόμενη μέρα εκδηλώθηκε η επίθεση, για να εκδιωχθούν οι ελληνικές δυνάμεις από τη Λάπηθο και τον Καραβά.
Πριν ακόμη τα κοκόρια λαλήσουν, οι Τούρκοι κτύπησαν όλες τις θέσεις που η Εθνοφρουρά είχε φροντίσει να δουν την προηγούμενη μέρα. Ήλπιζαν, στον πανικό τους, οι αξιωματικοί ότι ο πόλεμος τελειώνει και με την οριοθέτηση η Λάπηθος θα έμενε σε ελληνικά χέρια. Δεν ήταν όμως έτσι τα πράγματα. Οι εισβολείς είχαν πράσινο φως για επέκταση της επιχείρησής τους και δεν λογάριαζαν ανθρώπινες ζωές ούτε Ελλήνων ούτε δικών τους. Η μάχη που ακολούθησε ήταν ανελέητη. Σφαγές εκ του συστάδην. Κέρδιζε το δικαίωμα να ζήσει ακόμη λίγο όποιος πυροβολούσε πρώτος. Υπήρξαν φυλάκια αμύνης που υποχώρησαν ενώ εξάντλησαν όλα τα πυρομαχικά τους, και έριξαν και την τελευταία χειροβομβίδα. Υπήρξαν άλλα φυλάκια άμυνας που κατελήφθησαν εξ απήνης και οι Τούρκοι καταδρομείς τους έσφαξαν πριν αρχίσει η μάχη σε όλη τη γραμμή.
Οι ελιές, οι πορτοκαλιές και τα χαμόκλαδα άκουγαν τις οιμωγές και τα ουρλιαχτά των τραυματισμένων χωρίς ελπίδα ζωής. Ο θάνατος βασίλευε παντού. Το νεανικό αίμα έρρεε, γιατί έτσι το θέλησε η Τουρκία και οι προστάτες της. Οι εισβολείς πέρασαν μέσα από τις γραμμές μας. Τοποθέτησαν τουρκικές σημαίες στην παραλία και μέσα στις ελιές της Λαπήθου για να μπερδέψουν τις δυνάμεις μας και ακολούθως πήραν θέσεις μάχης στα γεφύρια, στα ξέφωτα και στις αμυχές του εδάφους. Οι πρώτοι εθνοφρουροί που υποχώρησαν από τις θέσεις τους για ανασύνταξη στην παραλία σκοτώθηκαν από τους Τούρκους που καραδοκούσαν. Είδαμε τα τρία τζιπ, με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Γιώργο Χατζηνικολάου από την Κατωκοπιά, να πέφτουν σε ενέδρα. Ζήσαμε την κόλαση πυρός. Είδαμε άλλες ομάδες να αλληλοεξουδετερώνονται με τους Τούρκους. Δεν υπήρχε διάθεση των Αττίλων να πάρουν αιχμαλώτους. Ξεκαθάριζαν επιτόπου τους λογαριασμούς τους. Άλλωστε είχαν τόσο μεγάλες απώλειες, που το μίσος ξεχείλιζε... Δεν ήταν πια άνθρωποι αυτοί που είχαν απέναντί τους..
Όταν οι ενέδρες και η τακτική των εισβολέων έγιναν αντιληπτά από τα μέλη του 256, που επέζησαν του πρώτου κύματος σφαγής, η διαταγμένη υποχώρηση προς τη θάλασσα γινόταν με επιφύλαξη. Δίνονταν σποραδικές μάχες στην κάθοδο από τις παρυφές της Λαπήθου, την ίδια ώρα που οι όλμοι κτυπούσαν σταυροειδώς την περιοχή. Οι εκρήξεις σχημάτιζαν σταυρό και η κάθε γραμμή του σταυρού μετεκινείτο θεριστικά και κτένιζε την περιοχή. Κάποιοι στρατιώτες βρήκαν προφύλαξη στα υπόγεια ανεγειρόμενου ξενοδοχείου στην Αϊρκώτισσα. Όσοι εγκλωβίστηκαν μέσα στις ολμοβολές μετεκινούντο συνεχώς δεξιά-αριστερά, για να αποφύγουν τις γραμμές των εκρήξεων, που ήταν εμφανείς στο μαλακό χώμα των περβολιών. Οι πλάτες των στρατιωτών γέμισαν θραύσματα και το γνωρίζει καλά αυτό ο Βασίλης Χριστοδούλου, που έχει ακόμη τα σημάδια στην πλάτη. Ο νεαρός στρατιώτης Παλάοντας δέχθηκε μια ριπή από ακροβολιστή και προσπαθούσε να καλμάρει τον πόνο μπαίνοντας ο μισός μέσα στη θάλασσα. Για καλή του τύχη διερχόμενο αυτοκίνητο του ΟΗΕ τον μετέφερε στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και διεσώθη. Άλλοι στρατιώτες εκτελέστηκαν επιτόπου, όταν έπεσαν σε μπουλούκια Τούρκων που έκαναν εκκαθαρίσεις.

Το κάψιμο των νεκρών και εκτελέσεις

Πέρασαν τόσα χρόνια και τώρα γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά ότι ουδεμία πιθανότητα επιτυχίας δεν είχαμε, γιατί όσο και να τους αποκρούαμε, έρχονταν άλλοι και άλλοι, μέχρι οι γραμμές μας να μας κλείσουν με μαύρο πέπλο τα μάτια. Σάβανο θανάτου σκέπασε όλη την περιοχή που ορίζεται μεταξύ Καραβά - Λαπήθου και θάλασσας. Οι μάνες της Κύπρου δεν θα είχαν την ευκαιρία ούτε να κλάψουν πάνω από τις σορούς των 18χρονων παιδιών τους. Αυτά θα γίνονταν βορά των κοράκων. Θα μύριζε η περιοχή θάνατο και τα πτώματα θα κείτονταν εκεί άθαφτα για ώρες.
Οι Αττίλες πήραν τους δικούς τους νεκρούς και κάποια από τα δικά μας παιδιά και τα έκαψαν σε μια τεράστια φωτιά, που οι νεότερες πληροφορίες λένε ότι φαινόταν ακόμη και από την Κερύνεια. Οι σάρκες των εισβολέων καίγονταν μαζί με τα κουφάρια των στρατιωτών μας. Τα υπολείμματά τους, σύμφωνα με πληροφορίες Τουρκοκυπρίων μετά που άνοιξαν τα οδοφράγματα, τάφηκαν σε ομαδικό τάφο. Οι Τουρκοκύπριοι λένε, ακόμη, ότι την επομένη της μάχης έγιναν εκτελέσεις των ελάχιστων επιζώντων, που είχαν δεθεί πισθάγκωνα με αλυσίδες σε δέντρα. Με τους υποκόπανους των όπλων τούς κτυπούσαν και μετά ακολουθούσε η χαριστική βολή. Ο νατοϊκός τουρκικός στρατός σε όλο το μεγαλείο του.

Ο φόβος της νύκτας...

Ο ηρωικός τρίτος λόχος του 256, μαζί με ενίσχυση του λόχου υποστήριξης και αμυδρές δυνάμεις της ΕΛΔΥΚ, περίμεναν τους Τούρκους στη Βασίλεια, μετά το μακελειό της Λαπήθου - Καραβά. Ο συνταγματάρχης Θεόδωρος Ζαγορίτης φώναξε γύρω στις 8.10 το βράδυ «πυρ, μην αφήσετε κανένα ζωντανό» και τα πολυβόλα κροτάλισαν θάνατο. Οι εισβολείς που συνόδευαν τα τανκς στην αργή προέλασή τους τάφηκαν στο μαλακό χώμα της Βασίλειας. Τους θέρισαν τα πυροβόλα και οι ελάχιστοι που επέζησαν μαζί με τα πληρώματα των αρμάτων αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Τη νύκτα οι μουσουλμάνοι δεν την μπορούν... Φοβούνται υπέρμετρα και αυτό βοήθησε την Εθνοφρουρά να πραγματοποιήσει καθαρή προσωρινή νίκη.
Από την κορυφή του Κόρνου ακούγονταν ιαχές επιτυχίας των δυνάμεων που μάχονταν εκεί. Κρατούσε το 256 τ.π. τους εισβολείς με τα νύχια και τα δόντια, αλλά τους κρατούσε στο άνοιγμα της Βασίλειας προς τα Πάναγρα. Ο Ζαγορίτης ανέβαζε αυτοκίνητα στον Κόρνο με αναμμένα φώτα και τα κατέβαζε με σβηστά, για να τα ξανανεβάσει και πάλι, σε μιαν απέλπιδα προσπάθεια οι εισβολείς να προσμετρήσουν μεγαλύτερες τις ελληνοκυπριακές δυνάμεις. Είδαν την κίνηση των δήθεν στρατευμάτων μας οι εισβολείς και ανασκουμπώθηκαν. Ήταν ένα τέχνασμα του συνταγματάρχη, για να καθυστερήσει τη γενική επίθεση των Τούρκων μέχρι να επιτευχθεί η αναδιοργάνωση των δυνάμεών μας, που υπέστησαν βαριές απώλειες. Έπιασε τόπο ευτυχώς, γιατί αν οι Τούρκοι συνέχιζαν, δεν θα επιζούσαμε ούτε ένας στη φάκα των Πανάγρων. Οι εισβολείς σταθεροποίησαν τις θέσεις τους και περίμεναν την εξέλιξη στα άλλα μέτωπα του πολέμου. Οι εθνοφρουροί ταμπουρώθηκαν στα κράσπεδα της Βασίλειας και στα υψώματα των Πανάγρων. Ζέστη, πόλιπιφ της αγελάδας και ξερό ψωμί για φαγητό «βουτηγμένο» στο αίμα και στις πληγές μας, με φόντο το γαλάζιο της θάλασσας.
Τα μπράτσα έτσουζαν από το καυτό νερό Βίκερ, που έφυγε ζεματιστό στην αλλαγή της κάννης, που είχε γίνει κατακόκκινη στο πυκνό τουφεκίδι. Οι σφαίρες κτύπησαν αρκετές φορές στο κράνος, με τη φωνή του ήρωα λοχαγού Καχέλου εξ Ελλάδος να προτρέπει, μη μετακινηθείς γιατί θα σε σκοτώσουν. Η παραμονή στην εντοπισμένη θέση και η ανταλλαγή πυρών με τρία πολυβολεία του εχθρού με κράτησε στη ζωή, λίπασμα ελευθερίας για τις γενιές που έρχονται.

Καταφύγιο στον Αγ. Παντελεήμονα

Το τέλος δεν θα αργούσε, το ένιωθαν οι στρατιώτες μας. Η γραμμή της Σκυλλούρας έσπασε και οι εισβολείς προέλαυναν με βαριά άρματα προς τη Μόρφου. Έγκλωβίστηκαν οι άντρες του 256 τ.π. Ανήμερα της Μεγαλόχαρης 15 Αυγούστου 1974 υποχωρούσαν συντεταγμένα, κατόπιν διαταγής του ΓΕΕΦ. Τα αεροπλάνα του εχρθού απέφυγαν να κάνουν βυθίσεις στα στενά των Πανάγρων, έκοβαν βόλτες και ανέμεναν μέχρι τα ρωσικά ΒΤR να ανέβουν στο πλάτωμα της Μύρτου. Εκεί 16 πολεμικά αεροσκάφη της Τουρκίας παραβίασαν το δίκαιο του πολέμου και «ξέρασαν» τις ναπάλμ. Μεγάλες φιάλες, μοιάζουν σαν αυτές του γκαζιού, έπεφταν στη γη και άπλωναν φωτιά που δεν έσβηνε... Τα πολυβόλα των αεροπλάνων γάντζωναν το δρόμο μπροστά από την ιερή μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Προστρέξαμε στα χωράφια, στα αυλάκια των περβολιών της Μύρτου και μέσα στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα. Στα αεροπλάνα φαίνονταν οι πιλότοι, τόσο χαμηλά βυθίζονταν για να μας κτυπήσουν, γιατί δεν προλάβαμε να κατεβάσουμε από τα αυτοκίνητα τα πολυβόλα. Αλλά και να τα κατεβάζαμε, οι σφαίρες ήταν ελάχιστες, είχαν όλες σχεδόν ριχθεί στη μάχη της Λαπήθου. Επιβιώσαμε προστατευμένοι από τη σκέπη του Αϊ-Παντελεήμονα, που βομβαρδίστηκε κι αυτή. Επιβιώσαμε για να πούμε στους νεότερους, μην ενδώσετε ποτέ στον εχθρό. Μην του φιλήσετε το χέρι, γιατί με αυτό έκοψε τον ανθό της κυπριακής νεότητας και κούρσεψε τη γη μας. Έσπειρε θάνατο και ασέλγησε σε γη ελληνική για αιώνες. Μόνο όταν ηχήσει απελευθερωτικός παιάνας μπορεί να υπάρξει λύτρωση των νεκρών μας…