Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΑΚΑΡΙΟΥ - ΓΡΙΒΑ ΣΤΙΣ 26 ΜΑΡΤΙΟΥ 1972

 Μια αποκαλυπτική μαρτυρία

Εύχαρεις, Μακάριος και Στρατηγός Γρίβας Διγενής τσουγκρίζουν κόκκινα αυγά, το Πάσχα του 1965 στη Λευκωσία. Δυστυχώς, η μυστική συνάντησή τους το 1972, υπό δραματικές συνθήκες για την Κύπρο, δεν είχε το ποθούμενο αποτέλεσμα για την ενότητα και την επιβίωση του Κυπριακού Ελληνισμού. Και το τσούγκρισμα στις σχέσεις τους υπήρξε έντονο και πολύ καταστροφικό.

ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ του 1972, ο τότε Πρόεδρος Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αντιμετώπιζε μεγάλη πίεση, λόγω της διακοίνωσης της ελληνικής στρατιωτικής Κυβέρνησης Γ. Παπαδοπούλου, η οποία ζητούσε την άμεση παραίτησή του από το προεδρικό αξίωμα. Αιτία, η από μέρους του Μακαρίου μυστική εισαγωγή οπλισμού από την Τσεχοσλοβακία, στον οποίο περιλαμβάνονταν και αντιαρματικά, αλλά και τεθωρακισμένα. Σκοπός του, η δημιουργία ειδικού παραστρατιωτικού επικουρικού Σώματος στην Αστυνομία, για την προάσπιση του Κυπρίου Προέδρου. Επρόκειτο για το γνωστό Εφεδρικό Σώμα, η συγκρότηση του οποίου άρχισε το επόμενο δίμηνο.

Η ΠΙΕΣΗ στον Μακάριο από τη διακοίνωση των Αθηνών ήταν όντως πολύ μεγάλη, οπότε ο Αρχιεπίσκοπος έκρινε πως μια συνάντησή του με τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή, ο οποίος έφτασε κρυφά στην Κύπρο από την Αθήνα στο τέλος Αυγούστου 1971 και κρυβόταν, θα αποτελούσε σανίδα σωτηρίας γι’ αυτόν.  Κινήθηκε τότε με σημείωμά του προς τον Στρατηγό, μίλησε για εθνικούς κινδύνους και την ανάγκη ενότητας και αιτήθηκε άμεση μεταξύ τους συνάντηση. Ο Διγενής ανταποκρίθηκε, αφού ο κύριος σκοπός της καθόδου στην Κύπρο, σε ηλικία 73 χρονών, ήταν η συνεργασία του με τον Μακάριο για την αποτροπή σχεδίου διχοτόμησης της Κύπρου, το οποίο απεργάζονταν οι Τούρκοι και φαινόταν να προωθούσε και η Χούντα των Αθηνών.

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, λοιπόν, δεν δυσκολεύτηκε να απαντήσει θετικά για τη συνάντηση, παρόλο που η στάση του Μακαρίου, από της εποχής του αγώνα της ΕΟΚΑ, τον απογοήτευε και τον αγανακτούσε. Όμως, όπως τόνιζε στους συνεργάτες του, οι οποίοι αντιδρούσαν έντονα σε συνάντησή του με τον Πρόεδρο, «έστω και μια φορά να δείξει εποικοδομητική στάση ο Αρχιεπίσκοπος, για να επανέλθει το Κυπριακό στη σωστή εθνική του πορεία και οι εσωτερικές πολιτικές διαμάχες στην Κύπρο να σταματήσουν, θα είναι μεγάλο κέρδος».

ΟΙ ΕΠΑΦΕΣ Μακαρίου-Διγενή μέσω σημειωμάτων, αλλά και επισκέψεων του απεσταλμένου του Στρατηγού στην Αρχιεπισκοπή, ταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού,Σταύρου Σταύρου Σύρου, συνεχίστηκαν καθ’ όλο τον Φεβρουάριο. Εντάθηκαν τον Μάρτιο, υπό το φως και της απαίτησης των τριών Μητροπολιτών, Πάφου Γεννάδιου, Κιτίου Ανθίμου και Κυρηνείας Κυπριανού, να παραιτηθεί ο Μακάριος από το προεδρικό αξίωμα αφού, ως Αρχιεπίσκοπος, παράβαινε κατάφωρα τους Ιερούς Κανόνες, οι οποίοι απαγορεύουν την ανάληψη κοσμικής εξουσίας από κληρικό. Η απαίτηση προβλήθηκε γραπτώς σε συνεδρία της Ιεράς Συνόδου στις 2 Μαρτίου, την οποία και ακολούθησαν διαδηλώσεις υπέρ του Μακαρίου και επιθέσεις εναντίον των Μητροπολιτών. Οι Γεννάδιος και Άνθιμος, μάλιστα, κινδύνεψαν να χάσουν τη ζωή τους, σε βίαιη οχλοκρατική εκδήλωση έξω από τη Μητρόπολη Λεμεσού, αμέσως μετά τη συνεδρία της Συνόδου.

• ΝΑ σημειωθεί ότι ο Διγενής διαφωνούσε με την κίνηση των Μητροπολιτών, ο κίνδυνος όμως για τη ζωή τους, τον ανάγκασε να πάρει κάποια μέτρα προστασίας τους. Ο Στρατηγός θεωρούσε πως μια διαμάχη στην Εκκλησία θα δημιουργούσε έντονες διαμάχες στο εσωτερικό και θα σαμπόταρε την προσπάθεια για εθνική συμφιλίωση.

ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ από μακαριακής πλευράς σε βάρος εκκλησιαστικών κύκλων προσκείμενων στους τρεις Επισκόπους, και όχι μόνο, ηλέκτρισαν σε μεγάλο βαθμό το εσωτερικό μέτωπο. όμως, παρόλον τούτο, ο Διγενής προσήλθε στην συνάντησή του με τον Μακάριο με καλή διάθεση και εποικοδομητικές προθέσεις. Η συνάντηση έγινε σε σπίτι στενού συγγενούς του Μακαρίου κοντά στο ξενοδοχείο «Χίλτον» στη Λευκωσία, τις πρώτες βραδυνές ώρες της 26ης Μαρτίου 1972. Ήταν εγκάρδια, διάρκεσε μια ώρα και είχε θετική κατάληξη. Συμφώνησαν να συμβάλουν ενεργά σε προσπάθειες επικράτησης ειρήνης στο εσωτερικό κυπριακό μέτωπο, για την επαναφορά του Κυπριακού στην πορεία της αυτοδιαθέσεως, για απόσυρση και των δύο από τα πολιτικά δρώμενα και ορισμού τρίτου προσώπου, κοινής εμπιστοσύνης, για τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας. Για το τελευταίο θέμα έγινε, μάλιστα, αναφορά και σε συγκεκριμένα ονόματα, όπως του Προέδρου της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρίας και συνεργάτη του Μακαρίου, Πααχάλη Πασχαλίδη. Δυστυχώς, και παρά τις προσδοκίες του μεγάλου όγκου του κυπριακού Ελληνισμού για καλύτερες μέρες, το επόμενο τρίμηνο προκλήθηκε ρήξη και οι δύο ηγέτες άρχισαν τις μεταξύ τους προστριβές, γεγονός που καταθρυμμάτισε το εσωτερικό μέτωπο.

ΑΠΟ την αλληλογραφία μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα που ακολούθησε τη μεταξύ τους συνάντηση, εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι η ρήξη προήλθε από ενέργειες του Μακαρίου, ο οποίος, προφανώς γιατί ισορρόπησε, στο μεταξύ, τις σχέσεις του με τη Χούντα, αισθανόταν ότι δεν είχε ανάγκη τη βοήθεια και συνεργασία με τον Στρατηγό. Αυτό πυροδότησε ανάφλεξη στο εσωτερικό, η οποία πήρε εικόνα αιματηρής αντιπαράθεσης κατά το 1973.

ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΣΤΕ στη συνάντηση Μακαρίου-Διγενή, με παράθεση μαρτυρίας του επί κεφαλής της φρουράς του Στρατηγού, η οποία τον συνόδευε τη νύκτα εκείνη, Ανδρέα Μουστάκα, (ψευδώνυμο «Μπότσαρης»), από τις Κάτω Πλάτρες, στελέχους της ΕΟΚΑ Β΄ και παλιού αγωνιστή του απελευθερωτικού αγώνα. Μακρά μαρτυρία προς τον γράφοντα έδωσε ο Μουστάκας, τα όσα δε παρατίθενται πιο κάτω δημοσιεύονται για πρώτη φορά.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ: «Η ένοπλη ομάδα μου – όλοι με αυτόματα «Καλασνίκοφ» – είχε συνοδεύσει τον Αρχηγό στο σπίτι που έγινε η συνάντηση. Τα μέλη της είχαν πάρει

Ανδρέας Μουστάκας: «Αν εδολοφονείτο ο Διγενής, θα δολοφονούσα και τον Μακάριο!..»

θέσεις έξω και γύρω από το σπίτι, κι εγώ ήμουν μέσα με ειδική αποστολή, δια ζώσης από τον ίδιο τον Διγενή. Την αποστολή τη γνώριζε μόνο η Έλλη Χριστοδουλίδου, με την οικογένεια της οποίας είχε μείνει ο Αρχηγός στη Λεμεσό, στο μεγαλύτερο μέρος του αγώνα της ΕΟΚΑ, Η Έλλη συνόδευε τον Διγενή το βράδυ εκείνο, όπως και ο Σταύρος Σύρος.

• »Η ΕΝΤΟΛΗ ΗΤΑΝ: Στη συνάντηση θα έφτανε πρώτος ο Αρχηγός, με οδηγό τον Ανδρέα Μεταξά και συνοδό τον Σύρο. Μετά θα έφτανε και ο Μακάριος, με συνοδούς τους Ανδρέα Ποταμάρη και Νίκο Θρασυβούλου, τα ονόματα των οποίων μου είχαν δοθεί. Μετά τη συνάντηση θα αναχωρούσε πρώτος ο Αρχηγός, θα πήγαινε κάπου στη Λευκωσία, απ’ όπου και θα έστελλε μήνυμα ότι έφτασε σώος και αβλαβής, και μόνον τότε θα επέτρεπα στον Μακάριο να φύγει. Αν ο Αρχηγός συλλαμβανόταν, θα συλλάμβανα κι εγώ τον Μακάριο, με σκοπό να γίνει ανταλλαγή. Αν ο Διγενής δολοφονείτο, το ίδιο θα έκανα και στον Μακάριο!..

«ΠΡΑΓΜΑΤΙ έγινε η συνάντηση, στη διάρκεια της οποίας είμαστε στο σπίτι εγώ, η Έλλη, ο Σάββας Κρασίδης, λαμπρός αγωνιστής της ΕΟΚΑ από τον Πύργο Λεμεσού, ο Σταύρος Σύρος και ο λοχαγός Άδωνις Νικολεττίδης. Δεν ακούαμε τι έλεγαν γιατί είμαστε σε κάποια απόσταση από τη σαλοτραπεζαρία όπου κάθονταν, όμως κάποιες φράσεις τους έφταναν στ’ αφτιά μας, όπως και τα γέλια τους. Ήταν η πρώτη φορά που είδα τον Μακάριο ακάλυπτο, με μια κεφαλή σαν καλαπόδι(!) και φαλακρός στο μεγαλύτερο μέρος της κεφαλής. Αγκαλιάστηκαν με τον Αρχηγό, φιλήθηκαν, ο Διγενής δάκρυσε, ο δε Μακάριος είχε γίνει άσπρος όπως τον γύψο. Ήταν τόσο φορτισμένη η ατμόσφαιρα, που δεν μπορούσε κανένας μας να προδικάσει τι μπορούσε να γίνει.

»ΟΤΑΝ αγκαλιάστηκαν, δακρύσαμε κι εμείς, σταυροκοπηθήκαμε και είπαμε «Θεέ μου, έβαλες το χέρι σου και ήρθε η ώρα να ενωθούν οι δύο αρχηγοί». Δυστυχώς, ο Μακάριος ξεγέλασε τον Αρχηγό και από εκεί διαγράφηκε η καταστροφή της Κύπρο…

»ΤΑ ΜΕΛΗ της ομάδας μου ήταν έξω και παρακολουθούσαν το κάθε τι, με το δάκτυλο στη σκανδάλη. Κάποια στιγμή έφτασε έξω από το σπίτι ο Μιχαλάκης Χατζηκλεάνθους, αδελφότεκνος του Μακαρίου, μαζί με 4-5 άτομα, και τους παρέλαβαν οι δικοί μου, με την προτροπή να φύγουν άλλως κινδυνεύει η ζωή τους! Έφυγαν.

»ΓΙΑ τη συνάντηση μάθαμε μερικά πράγματα από την Έλλη, η οποία είχε σερβίρει τον Αρχηγό χυμό. Για λόγους ασφαλείας είχε πάρει μαζί της πορτοκάλια, τα οποία έστυψε στην κουζίνα του σπιτιού και ετοίμασε το χυμό του Αρχηγού Καμιά εμπιστοσύνη δεν υπήρχε και σε κανέναν…»

Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Μακαρίου-Διγενή θα γινόταν το προηγούμενο βράδυ, αλλά, για κάποιους λόγους, δεν πραγματοποιήθηκε. Περί αυτών και πολλών άλλων σε μιαν άλλη περίπτωση, μαζί και με πρόσθετες μαρτυρίες.

(Αρχείο Νίκου Παπαναστασίου-απόσπασμα)