ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1974 ΜΕΤΑΞΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑΠΕΙΝΩΣΕΩΣ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΔΥΟ ΠΥΡΟΒΟΛΑΡΧΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ-ΦΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

                                                         Γράφει ο Νικόλαος Σκαρλάτος

Οι πρόγονοι μας έλεγαν ότι, αυτούς που οι Θεοί επιθυμούν να καταστρέψουν πρώτα τους τρελαίνουν. Το πραξικόπημα στην Κύπρο το 1974 κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, έδωσε χωρίς αμφιβολία την αφορμή για την τουρκική εισβολή. Η αλήθεια όμως, για τα αίτια που το προκάλεσαν θάφτηκε στο χώμα. Οι πρωτεργάτες έφυγαν χωρίς να μιλήσουν και ο φάκελος καταχωνιάστηκε στα υπόγεια της ελληνικής βουλής. Δια τας επαναστάσεις βέβαια, έλεγε ο Χαρίλαος Τρικούπης, δεν ευθύνονται αυτοί που τας προκαλούν, αλλά αυτοί που καθιστούν αυτάς αναποφεύκτους. 
         

Η περιοχή αναπτύξεως της Γ΄ Πυροβολαρχίας 183 ΜΠΠ

 «Η Κύπρος δεν εάλω», παραδέχεται στ’ απομνημονεύματά του ο Τούρκος στρατηγός Bedrettin Demirel, που ηγήθηκε της Τουρκικής εισβολής. Την Κύπρο αναφέρει, την παρέδωσαν οι …Έλληνες. Η εισβολή είχε αποφασιστεί από το Φεβρουάριο του 1964 και επί δέκα χρόνια οι Τούρκοι, πραγματοποιούσαν για το σκοπό αυτό «δοκιμαστικές» ασκήσεις.

Ποιοι όμως ήταν αυτοί την παρέδωσαν; Ήταν οι αγωνιστές και αυτοί που αντιστάθηκαν, διέθεσαν και θυσίασαν ότι πιο πολύτιμο είχαν ή αυτοί που έπαιρναν επί δέκα χρόνια τις αποφάσεις; Αυτοί που κατέστησαν αναπόφευκτο το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή;

«Δεν μπορούσα να δεχθώ μια καταστροφή με μια ήττα, αναφέρει παρακάτω ο Τούρκος στρατηγός. Η προσδοκία της απόφασης κατάπαυσης του πυρός, που έγινε δεκτή για την 17.00 ώρα της 22ας Ιουλίου μπορούσε να εξελιχθεί σε μια πραγματική συμφορά και ένα εθνικό πρόβλημα για την Τουρκία…. Στις 20 και 21 Ιουλίου, μερικές μόνο μονάδες απομακρύνθηκαν 500 μέτρα από την ακτή». 

 Μέχρι την εκεχειρία η Τουρκία ήταν χαμένη από κάθε πλευρά. Οι Τ/Κ θύλακες που δημιουργήθηκαν στο εσωτερικό του νησιού και οργανώθηκαν αμυντικά και στρατιωτικά μετά το 1964 είχαν σχεδόν εξαλειφθεί. Ο όγκος των δυνάμεων της Εθνικής φρουράς μπορούσε πλέον να διατεθεί για την απόκρουση της κύριας απειλής, που ήταν μέχρι τότε το μικρό προγεφύρωμα στην Κερύνεια. Η εκεχειρία όμως και η πτώση της χούντας, η οποία δεν κατάφερε να δώσει μια δυναμική απάντηση στην τουρκική εισβολή, προσέφερε τη δυνατότητα στην Τουρκία ν’ αποβιβάσει νέες δυνάμεις, να διευρύνει το προγεφύρωμα μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου και να διαπραγματευθεί από θέση ισχύος στη Γενεύη.

Μετά τη μεταπολίτευση και την αποκατάσταση της Δημοκρατικής νομιμότητας σε Κύπρο και Ελλάδα, εκτιμούσαμε ότι θα υπήρχε  κάποια θετική εξέλιξη στην εξεύρεση λύσης ή ένας έντιμος συμβιβασμός στις διαπραγματεύσεις, που άρχισαν στις 26 Ιουλίου. Δύο όμως μέρες αργότερα σε συνέντευξη τύπου ο Τούρκος πρωθυπουργός Ετσεβίτ, δήλωνε ότι, «η κατάπαυση του πυρός δεν ήταν δυνατόν να διαχωριστεί από τα θέματα ασφαλείας. Η Τουρκία τόνιζε δεν θα υπέγραφε τη συμφωνία με την οποία θ’ αναλάμβανε υποχρεώσεις για την κατάπαυση του πυρός, αν δεν εκκενώνονταν τα τουρκικά χωριά και δεν γίνονταν αποδεκτή η νεκρή ζώνη, ώστε τα τουρκικά στρατεύματα να βρίσκονται εκτός βολής». Έτσι οι τούρκοι, μετά την απόβαση νέων δυνάμεων, συνέχισαν την προέλασή τους, καταλαμβάνοντας ζωτικά εδάφη στον Πενταδάκτυλο, χωρίς καμιά αποστολή ενισχύσεων ή άλλης βοήθειας στην Κύπρο από ελληνικής πλευράς. Η νέα Κυβέρνηση στην Ελλάδα  επέμενε να τηρεί την εκεχειρία απαγορεύοντας κάθε αντίδραση στην τουρκική επιθετικότητα, που συνεχίστηκε με όλα τα μέσα, πλην των αεροπορικών βομβαρδισμών.

Από τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου 1974, η Γ΄ Πυροβολαρχία της 183 ΜΠΠ, την οποία είχα την τιμή να διοικώ, με τα έξι πυροβόλα 25 λιβρών του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, αφού συνέβαλε αποφασιστικά στην κατάληψη του Τ/Κ  θύλακα της Λεύκας, διατάχθηκε να μετακινηθεί στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας-Φιλιάς και ν’ αναπτυχθεί στη θέση, που κατείχε η 182 ΜΠΠ. Στην είσοδο του χώρου μας ανέμενε εκείνη τη νύχτα, σε διάταξη πορείας, ο Διοικητής της Μοίρας αυτής, ο οποίος μετά τη σύντομη συνάντησή και ενημέρωση με αποχαιρέτησε με την ευχή να βγούμε ζωντανοί από τη θέση αυτή.

Όταν ξημέρωσε βέβαια, φάνηκαν όλα τα μειονεκτήματα της νέας μας θέσης. Tο έδαφος ήταν ακάλυπτο και δεν παρείχε κάλυψη, ούτε προστασία.  Η ενίσχυση της αντιαεροπορικής μας άμυνας από τη ΔΠΒ/ΓΕΕΦ, εκτός από τα δύο 4δυμα Α/Α πολυβόλα 0,50 χιλ που διέθετε η πυροβολαρχία, με ένα ακόμη ουλαμό (2 τετράδυμα πολυβόλα 0,50 χιλ και 2 πυροβόλα 40 χιλ Μπόφορς), από την 195 ΜΕΑ/ΑΠ, υπό τον Κύπριο Λοχαγό Χατζηαντωνίου Πέτρο, έδειχνε και τη βαρύτητα, που έδιναν τα προϊστάμενα κλιμάκια στην αποστολή μας. Υπό επιχειρησιακό έλεγχο της Πυροβολαρχίας τέθηκε επίσης και η 198 ΠΟΠ, μία πυροβολαρχία ορειβατικού πυροβολικού των τεσσάρων πυροβόλων 75 χιλ, η οποία ήταν ταγμένη πίσω και δίπλα μας, για να ενισχύει τα πυρά μας, παρά το μικρό της βεληνεκές. Το μόνο αίτημά μας, που ικανοποίησε η Διοίκηση Πυροβολικού, για τη βελτίωση της θέσεως μας, ήταν η προμήθεια ενός ικανού αριθμού γαιοσάκκων, αφού δεν υπήρχε δυνατότητα διάθεσης σκαπτικού μηχανήματος για την εκσκαφή πυροβολείων.

Κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας συνεχίζονταν επί ημέρες οι παραβιάσεις από τα τουρκικά στρατεύματα, χωρίς σοβαρή αντίδραση  από ελληνικής πλευράς, σύμφωνα με τις ισχύουσες διαταγές. Χωρίς καμιά ενίσχυση από την Ελλάδα και με χαμηλό το ηθικό οι Ελληνικές  Μονάδες, παρακολουθούσαν με αγωνία όσα συνέβαιναν στο πολιτικό σκηνικό και προσπαθούσαν με τις δυνάμεις που διέθεταν ν’ αναχαιτίσουν την τουρκική επιθετικότητα. Ελπίζαμε σε μια συμφωνία στις συνομιλίες που άρχισαν στη Γενεύη, αλλά σαν βόμβα έσκασε η δήλωση του Υπουργού εξωτερικών της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Ελλάδος Γεωργίου Μαύρου, τα μεσάνυχτα της 13^ης Αυγούστου, μετά τις παράλογες απαιτήσεις της τουρκικής πλευράς, που οδήγησαν σε ναυάγιο τις συνομιλίες.

                                         Αύγουστος 1974. Με επίστρατους έξω από τη σκηνή

                               του ΣΔ της Γ/183 ΜΠΠ στη θέση της Αγίας Μαρίνας-Σκυλούρας

-Μεταξύ πολέμου και ταπεινώσεως, κατέληγε η δήλωσή του, θα προτιμήσουμε τον πόλεμο.

Μια δήλωση, αντίστοιχη του «Μολών λαβέ» και του «ΟΧΙ». Όταν όμως οι Τούρκοι έβαλαν μπρός τους κινητήρες των αρμάτων τους και ξεκινούσε ο πόλεμος, η Ελλάδα, η μητέρα μας, βρήκε φίλο στο δρόμο, όπως έλεγε η τουρκική προπαγάνδα.  Ο ενθουσιασμός και η ανύψωση του ηθικού κράτησαν μόνο λίγες ώρες. Όσοι βέβαια ήμασταν εκεί, έπρεπε αυτοβούλως, όπως οι υπερασπιστές της Πόλης, ν’ αγωνισθούμε και να θυσιαστούμε. Δεν είχαμε το δικαίωμα απέναντι στην ιστορία να παραδώσουμε την Κύπρο αμαχητί. 

Ξημερώνοντας η παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, ζήσαμε την ταπείνωση, αλλά δεν είδαμε τον πόλεμο. Ήταν πολύ λογικό να συμβεί, αφού ηττημένος είναι πάντα εκείνος, που είναι άξιος της ήττας του. Ο πόλεμος είναι μια μορφή βίας μεθοδική και οργανωμένη. Εμείς δεν είχαμε ούτε σχεδίαση, ούτε οργάνωση. Μόνο τα μικρά στελέχη παλεύαμε να διατηρήσουμε υψηλό το φρόνημα των στρατιωτών μας, στο βαθμό που το επέτρεπαν οι δυνατότητες μας.

Στις 04.00 το πρωί ο ασυρματιστής με τη λέξη «συναγερμός» και «αεροπορία» συνέγειρε την πυροβολαρχία, σύμφωνα με την εντολή που έλαβε τα μεσάνυχτα στο άκουσμα της δήλωσης του Μαύρου. Βγήκαν όλοι γρήγορα από τ’ αντίσκηνα τους και άρχισαν να ενισχύουν την παραλλαγή στα πυροβόλα με καινούργιο άχυρο. Οι χειριστές των αντιαεροπορικών ξεσκέπασαν τα όπλα τους από τα καλύμματα, που τοποθετούσαν τη νύχτα λόγω της υγρασίας και έβαλαν  σε κίνηση τους κινητήρες των τετραδύμων πολυβόλων.  Όταν όμως είδαν ότι επικρατούσε ηρεμία άρχισαν δειλά – δειλά να επιστρέφουν στις σκηνές τους, για να συνεχίσουν τον ύπνο τους, όσο ακόμη διαρκούσε η δροσιά. 

Απολαμβάναμε το Αυγουστιάτικο πρωινό πίνοντας τον καφέ, τον οποίο είχε ετοιμάσει κάποιος στρατιώτης από το σταθμό διοικήσεως, όταν σε λίγα λεπτά, ένας βαθύς, επίμονος και παρατεταμένος ήχος, που έμοιαζε να προέρχεται από κινητήρα αεροπλάνου, τάραζε τη γαλήνη. Είχε διάρκεια, αλλά δεν φαίνονταν ίχνη στον ουρανό, όπως αφήνουν τα επιβατικά αεροσκάφη από την υγροποίηση των καυσαερίων. Από τις προηγούμενες ημέρες είχε ανοίξει ο αεροδιάδρομος της Κύπρου και δεν ήμασταν μακριά από το αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Εκτιμούσαμε ότι προέρχονταν από την απογείωση ή προσγείωση κάποιου αεροσκάφους, διότι από τα προϊστάμενα κλιμάκια, ως εκείνη την ώρα, δεν είχαμε προειδοποίηση για ετοιμότητα ή επικείμενη αεροπορική προσβολή. Η ανησυχία όμως κορυφώθηκε, όσο συνεχίζονταν ο θόρυβος αυτός. Είπα τότε στον Αξιωματικό Βολής ή τον Ασυρματιστή ν’ ανοίξουν κάποιο ραδιόφωνο, μήπως είχε αρχίσει εκπομπή το ΡΙΚ.

Το Κυπριακό ραδιόφωνο, το οποίο άρχιζε την καθημερινή του εκπομπή την 07.00 ώρα, εξέπεμπε εμβατήρια, αλλά η έντασή του παρουσίαζε αυξομείωση. Ήταν περίπου 05.00 το πρωί και ήμασταν πλέον σίγουροι ότι κάτι συνέβαινε.  Η εντολή για πραγματικό συναγερμό με τη λέξη «πόλεμος», έθεσε το προσωπικό σε πλήρη ετοιμότητα. Σε λίγα λεπτά τα εχθρικά αεροπλάνα άρχισαν  να μας προσβάλουν με ρουκέτες και βόμβες ΝΑΠΑΛΜ, χωρίς όμως επιτυχία, λόγω της έγκαιρης αντίδρασης των Α/Α όπλων.

Με την έναρξη των αεροπορικών προσβολών κατά της πυροβολαρχίας, ένα κύμα αμάχων από την Αγία Μαρίνα και τη Σκυλούρα διέσχιζε την περιοχή αναπτύξεως μας, προκαλώντας μια πρόσκαιρη αναστάτωση. Οι κάτοικοι με τα ιδιωτικά τους οχήματα και άλλα μέσα, φορτωμένα με ότι μπορούσαν να πάρουν μαζί τους, εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και έφευγαν προς τη Φιλιά, για να γλυτώσουν. Κανείς δεν φρόντισε να τους ενημερώσει ή να τους απομακρύνει έγκαιρα από τη ζώνη των επιχειρήσεων. Μαζί όμως με τους κατοίκους της Αγίας Μαρίνας τράπηκαν σε φυγή και οι άνδρες του 231ΤΠ, ενός τάγματος επιστράτων από την περιοχή της Πάφου. Οι άνδρες της Πυροβολαρχίας τους παρακολουθούσαν με απορία.

Γύρω στις 08.00 το πρωί επικοινώνησε μαζί μας και ο διοικητής της Μοίρας, για να μας ανακοινώσει ότι θα πετούσαν πάνω από την Κύπρο ελληνικά μαχητικά. Μόνο η είδηση  ότι έρχονται ελληνικά αεροσκάφη, άρχισε ν’ αναπτερώνει το ηθικό μας. Όλα όμως αποδείχθηκαν ένα όνειρο. Ένα όνειρο απατηλό, που δεν κράτησε πολύ.  Γύρω στις 11.00, ένα ζεύγος μαχητικών, που δεν μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τα διακριτικά τους,  εμφανίστηκε από την περιοχή της Μόρφου, πετώντας προς την Αγύρτα και τον Πενταδάκτυλο. Πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από τη θέση της πυροβολαρχίας, χωρίς να μας προσβάλλει. Ο ενθουσιασμός, που επικράτησε ήταν μεγάλος.  Όλοι υποστήριζαν ότι ήταν ελληνικά και βγήκαν από τα ορύγματα. Τα χαιρετούσαν με ενθουσιασμό. Η Ελλάδα έκανε το χρέος της σκεφτόμασταν. Δεν μας ξέχασε. Ήταν στο πλευρό μας. Το ηθικό μας αναπτερώθηκε. Πιστέψαμε ότι ο άνισος αγώνας θα ισορροπούσε.

Η επέμβαση της Ελλάδος ήταν περισσότερο  επιβεβλημένη εκείνη την ώρα. Κοιτάζαμε όλοι τον ουρανό, ήταν η τελευταία μας ελπίδα.  Το «μεταξύ πολέμου και ταπεινώσεως» του Γεωργίου Μαύρου, φαίνονταν να γίνεται πράξη.  Γρήγορα όμως διαψευσθήκαμε. Η μάνα μας βρήκε φίλο στο δρόμο, όπως επαναλάμβανε το «Μπαϋράκ». Τ’ αεροπλάνα αυτά, που εκλήφθηκαν ως ελληνικά και τα χαιρετούσαμε, έκαναν ένα κύκλο στα κατεχόμενα και επέστρεψαν. Βομβάρδιζαν και πολυβολούσαν την πυροβολαρχία με μεγαλύτερη σφοδρότητα. Οι αεροπορικές προσβολές συνεχίστηκαν περιοδικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, διότι η θέση της πυροβολαρχίας είχε εντοπισθεί από τους Τούρκους αξιωματικούς, οι οποίοι πετούσαν τις προηγούμενες ημέρες με το ελικόπτερο των Ηνωμένων Εθνών, για τη χάραξη της γραμμής αντιπαράθεσης. Την ημέρα όμως αυτή, δεν δεχθήκαμε πυρά αντι-πυροβολικού, ούτε εκδηλώθηκε κάποια σοβαρή επιθετική ενέργεια προς την κατεύθυνση μας. Επιδίωξη του εχθρού ήταν να προωθηθεί και να βελτιώσει τις θέσεις του. Η εχθρική βέβαια  αεροπορία, που είχε την κυριαρχία στον ουρανό, μας προσέβαλε συνεχώς, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, λόγω της  ομπρέλας των αντιαεροπορικών μας όπλων.

Το βράδυ 14/15 Αυγούστου, μετακινηθήκαμε στη ανταλλακτική μας θέση, 500 μέτρα πιο πίσω και ταχθήκαμε δίπλα από την 198 ΠΟΠ, η οποία από την πρώτη στιγμή είχε αναπτυχθεί εκεί και μας ενίσχυε με τα πυρά της, παρά το μικρό βεληνεκές των πυροβόλων της.

Αφού οργανωθήκαμε αμυντικά περιμέναμε να ξημερώσει. Δεν είχαμε κοιμηθεί όλη τη νύχτα. Οι στρατιώτες ήταν σκεφτικοί και αμίλητοι. Περίμεναν ένα λόγο αισιοδοξίας και προσπαθούσα με κάθε τρόπο να τους ενθαρρύνω. Σε λίγη ώρα θα ξημέρωνε η μεγάλη μέρα της Χριστιανοσύνης. Το Πάσχα του καλοκαιριού. Γιόρταζε η Παναγιά, που ήταν για τον Ελληνισμό η υπέρμαχος στρατηγός, αλλά και το πρότυπο της υπομονής και της εγκαρτέρησης. Ελπίζαμε κάτι να συμβεί, που θ’ ανέτρεπε την κατάσταση. Ζήσαμε όμως στιγμές ανάμεσα στην κόλαση και τους αγγέλους. Βιώσαμε την αγωνία μιας μάχης, η οποία ήταν και η τελευταία πράξη του δράματος, που ζει ακόμη ο Κυπριακός Ελληνισμός.

Με το Π.Φ της 15^ης Αυγούστου άρχισαν πιο έντονες οι αεροπορικές επιδρομές, αλλά νιώθαμε πιο ασφαλείς στη νέα θέση. Το ανάγλυφο του εδάφους προσέφερε καλύτερη προστασία. Τα λίγα δέντρα μας εξασφάλιζαν μια υποτυπώδη παραλλαγή και τ’ αντιαεροπορικά όπλα ήταν δύσκολο να εντοπισθούν απ’ την εχθρική αεροπορία. Η ιδέα  του θανάτου, άρχισε κι’ αυτή να μας γίνεται συνήθεια. Ήμασταν τόσο κουρασμένοι ψυχικά, που ώρες-ώρες, τον βλέπαμε και ως λύτρωση. Η πίστη όμως στο θαύμα της Παναγιάς και η ταύτιση μας με την ιδέα αυτή, έδιωχνε από πάνω μας το φόβο. Οι σκέψεις και το καθήκον απέναντι στην πατρίδα και τις οικογένειες μας, δημιουργούσαν παράξενα συναισθήματα. Το πνεύμα της αυτοθυσίας έγινε έμμονη ιδέα, που νίκησε τελικά το θάνατο. Αυτοί που δεν φοβούνται, όπως αποδείχτηκε, πεθαίνουν μόνο μια φορά.

Από το πρωί η τουρκική προέλαση άρχισε να εξελίσσεται με ταχύτερους ρυθμούς και οι αιτήσεις πυρών να πολλαπλασιάζονται.  Γύρω στις 11.30  τα τουρκικά άρματα εισήλθαν στη Σκυλούρα. Μετά την προσβολή και την προσωρινή ανακοπή της κίνησης τους στη γέφυρα έξω από το χωριό, η επικοινωνία με τον αξιωματικό παρατηρητή, που είχε διατεθεί στoν Ουλαμό Αναγνωρίσεως του ΤΣ/ 286 ΜΤΠ διακόπηκε. Δεν είχαμε καμία ενημέρωση για την προώθηση του εχθρού.  Τα άρματα όμως συνέχισαν την προέλασή τους ανηφορίζοντας προς την Αγία Μαρίνα, αίροντας όλες τις δικές μας αντιστάσεις.

Περί την 12.00 ώρα οι Μονάδες ελιγμού, που υπερασπίζονταν την τοποθεσία,  άρχισαν να υποχωρούν αποκαλύπτοντας τη θέση μας. Τα υποχωρούντα τμήματα με τις διοικήσεις τους, επιβαίνοντα οχημάτων, διέρχονταν με μεγάλη ταχύτητα από την περιοχή αναπτύξεως της Πυροβολαρχίας.  Έτρεχαν δαιμονιωδώς και το μόνο που επαναλάμβαναν ήταν: «Φύγετε έρχονται οι Τούρκοι». Ήταν τόσος δε ο πανικός τους, που δεν σταματούσε κανείς, για να μας ενημερώσει ή να μας προσφέρει την υποτυπώδη προστασία και υποστήριξη.

Σε λίγη ώρα, πρέπει να ήταν 13.00, περνούσαν με μεγάλη ταχύτητα προς τη Φιλιά το καταληφθέν κατά τον α΄ γύρο των επιχειρήσεων τουρκικό άρμα Μ47 με το διοικητή του ειδικού ουλαμού αναγνωρίσεως. Ακολουθούσαν  οχήματα BTR μεταφοράς προσωπικού, που έτρεχαν κι’ αυτά με μεγάλη ταχύτητα, προκαλώντας ένα κλίμα πανικού. Έδιναν την εντύπωση ότι τους καταδίωκαν οι Τούρκοι και περιμέναμε να τους ακολουθούν τα τουρκικά άρματα.

Ψυχή όμως λένε, είναι ο τόπος συνάντησης  του Θεού με τον άνθρωπο. Βρεθήκαμε για μια στιγμή σε αμηχανία, αλλά το διασκεδάζαμε. «Ούτε το πλήθος, ούτε η ισχύς έλεγε ο ιστορικός Ξενοφών είναι αυτά που φέρνουν τις νίκες, αλλά αυτοί, που μαζί με τους Θεούς (με την πίστη στους Θεούς), είναι πιο ρωμαλέοι από τους εχθρούς τους στις ψυχές. Αυτούς ως επί το πλείστον οι αντίπαλοι δεν τους δέχονται, δεν τους θέλουν απέναντί τους. Οι μάχες κρίνονται περισσότερο από τις ψυχικές δυνάμεις, παρά τις σωματικές».

Ο φόβος είναι απόδειξη εκφυλισμένου μυαλού και το πιο επικατάρατο συναίσθημα του ανθρώπου. Προφυλάσσει τον άνθρωπο από τον κίνδυνο, αλλά δεν τον βοηθά, όταν κινδυνεύει. Γελούσαμε για τον πανικό, που διακρίναμε στα πρόσωπά αυτών που υποχωρούσαν. Νιώθαμε ότι κινδυνεύουμε, αλλά μια δύναμη έδιωχνε από πάνω μας το φόβο και μας όπλιζε με θάρρος. Μόνο αυτό βοηθά θετικά, στον κίνδυνο. Η δύναμη της αυτοθυσίας μας έσπρωχνε προς τα εμπρός. Ήταν άραγε η πίστη στην υπέρμαχο στρατηγό, που γιόρταζε εκείνη τη μέρα; 

Προς αποφυγή του αιφνιδιασμού έστειλα τον αξιωματικό βολής, έφεδρο ανθυπολοχαγό Σταυρή Χαμπή, να προωθηθεί σε κάποιο από τα υπερκείμενα υψώματα, μπροστά από τα πυροβόλα, ώστε να συνεχίσουμε την εκτέλεση παρατηρούμενων βολών και να έχουμε μια ενημέρωση για την προώθηση των τούρκων. Μετά την υποχώρηση του ΤΣ/ 286 ΜΤΠ, είχαμε μείνει μόνοι, αντιμέτωποι σε πρώτη γραμμή, με τα εχθρικά άρματα, ενώ η εχθρική αεροπορία ενέτεινε  τη δραστηριότητα της και μας προσέβαλε με αλλεπάλληλα κύματα, μέχρι που βράδιασε. Ο αγώνας ήταν άνισος και έπρεπε να δοθεί μέχρις εσχάτων. Η εχθρική αεροπορία μας καθήλωσε στη θέση που ήμασταν και κάθε ιδέα υποχώρησης ή μετακίνησης  θα ήταν αυτοκτονία. Η εντολή προς τους αρχηγούς στοιχείων να ετοιμάσουν στοιχεία για άμεση βολή, πάγωσε πρόσκαιρα το προσωπικό της πυροβολαρχίας, αλλά δεν έκαμψε ούτε επί στιγμή το ηθικό τους. 

Τα έξι (6) πυροβόλα των 25 λιβρών με τα προβλήματα που παρουσίαζαν, μόνο ως μουσειακός οπλισμός θα μπορούσαν ν’ αξιοποιηθούν από τους τούρκους, οι οποίοι ήταν εξοπλισμένοι με σύγχρονο αμερικάνικο οπλισμό. Ήμασταν αποφασισμένοι να τα δώσουμε όλα και να διασκορπιστούμε στα γύρω υψώματα, αφού παίρναμε τα κλείστρα και τις διόπτρες. Η Παναγιά όμως έκανε το θαύμα της. Τ’ αντιαεροπορικά υπό τον Κύπριο λοχαγό Χατζηαντωνίου Πέτρο, συνέχιζαν ν’ αντιμετωπίζουν με σθένος τις αεροπορικές επιδρομές και δεν επέτρεπαν στ’ αεροσκάφη να κάνουν βυθίσεις. Είχαμε καθηλωθεί στη θέση αυτή και κανείς δεν μπορούσε να μας προσεγγίσει. Δεν είχαμε ούτε τη δυνατότητα  αναπλήρωσης των πυρομαχικών, εάν δεν έπεφτε το σκοτάδι. Το ανατρεπόμενο επιταγμένο όχημα, που ετοιμάστηκε για να μας φέρει βλήματα καθηλώθηκε πίσω από τα πυροβόλα. Είχαμε ακόμη αρκετά πυρομαχικά, αλλά η κατανάλωση τους γίνονταν με περίσκεψη. Τα δέκα τρία άρματα, όπως ανέφερε ο νέος παρατηρητής, ο Σταυρής Χαμπής, προωθήθηκαν προς την Αγία Μαρίνα στο επίμηκες ύψωμα, που αποτελούσε συνέχεια της κάθετης κατάπτωσης πίσω από το χωριό. Το έδαφος από το ύψωμα αυτό άρχιζε να γίνεται κατηφορικό. Ανάμεσα απ’ αυτό και την πυροβολαρχία παρεμβάλλονταν ένα χαμηλό ύψωμα, το οποίο κάλυπτε μόνο τα τέσσερα από τα έξι πυροβόλα.

Διάταξη Δυνάμεων στις 14 και 15 Αυγούστου 1974

στην περιοχή Αγίας Μαρίνας- Σκυλούρας- Φιλιάς

Η περιοχή αναπτύξεως της Γ΄ Πυροβολαρχίας 183 ΜΠΠ στη θέση των ευκαλύπτων

κατά τη 15^η Αυγούστου

Όταν ο Σταυρής αποκατέστησε την οπτική επαφή με τα εχθρικά άρματα, έδωσε αμέσως αποστολή βολής. Ήταν δεκατρία, σύμφωνα με την αναφορά του.  Το έδαφος ήταν γνωστό σ’ εμάς και ήταν εύκολος ο προσδιορισμός των στόχων.  Σε πολύ λίγο χρόνο εκτοξεύονταν το πρώτο βλήμα του κανονισμού, το οποίο όπως ανέφερε, έπεσε πάνω στα τουρκικά άρματα. Μόνο μια πλευρική διόρθωση ζήτησε, δεξιά ή αριστερά πενήντα μέτρα θυμάμαι, για να καλυφθεί όλος ο στόχος. Η δραστική βολή, που ακολούθησε και η πρόσκρουση ενός εκ των αρμάτων σε αντιαρματική νάρκη, ανάγκασε τους τούρκους  να τα εγκαταλείψουν και να  διασκορπιστούν στα γύρω χωράφια. Η αναφορά των αποτελεσμάτων από το Σταυρή αναπτέρωσε ακόμη περισσότερο το ηθικό των πυροβολητών. Οι βολές συνεχίστηκαν με έντονο ρυθμό, υπό τον έλεγχο του αξιωματικού παρατηρητή, ο οποίος έδινε με πολύ ακρίβεια τις διορθώσεις, όταν απαιτούνταν. Ο ρυθμός της βολής συνεχίστηκε έντονος μέχρι το βράδυ. Δεν είχαμε άλλη επιλογή. Έπρεπε ν’ αναχαιτίσουμε την προέλαση μέχρι να πέσει το σκοτάδι, για να μας δοθεί η δυνατότητα απαγκίστρωσης και μετακίνησης. Μπροστά μας δεν υπήρχαν φίλιες δυνάμεις για να καλύψουν τη σύμπτυξη μας. Είχαν υποχωρήσει από το μεσημέρι. Αριστερά μας στα υψώματα πίσω από την Αγία Μαρίνα είχε πάρει θέσεις η 33 ΜΚ, η οποία μετά τον αγώνα που έδωσε κατά τον α΄ γύρο είχε μεγάλες απώλειες. Οι συνεχείς αεροπορικές επιδρομές, που συνεχίστηκαν με σφοδρότητα κατά της πυροβολαρχίας μέχρι το βράδυ, τους είχαν καθηλώσει στη θέση τους. Για να άρουν προφανώς την αντίστασή μας οι τούρκοι και να συνεχίσουν την προέλασή τους, άρχισαν από την 17.00 ώρα, να υποστηρίζουν την επιθετική τους ενέργεια με πυρά όλμων και πυροβολικού. Τα βλήματα τους, με το χαρακτηριστικό τους ήχο, περνούσαν πάνω από την πυροβολαρχία και έπεφταν στη Φιλιά. Προφανώς δεν υπολόγιζαν τη θέση της Πυροβολαρχίας τόσο προωθημένη. Στο χωριό της Φιλιάς,  συμπτύχθηκε από το μεσημέρι γι’ ανασυγκρότηση το 286 ΜΤΠ, μετά τον αγώνα που έδωσε στη Σκυλλούρα, όπου είχε και τον τελευταίο του νεκρό από βλήμα όλμου ή ρουκέτα εχθρικού αεροσκάφους.

Οι ώρες μέχρι να βραδιάσει φαίνονταν ατέλειωτες. Η κούραση ήταν μεγάλη και ο καύσωνας την ενίσχυε ακόμη περισσότερο. Υποφέραμε από τον ήλιο και τη ζέστη. Το νερό λιγόστεψε και η υδροφόρα δεν μπορούσε να μετακινηθεί για ανεφοδιασμό. Τα βλήματα, αν και είχαμε αρκετά, θα τελείωναν με το ρυθμό, που πηγαίναμε. Αισθανόμασταν ως ελεύθεροι πολιορκημένοι. Η ομπρέλα, που σχημάτισαν  τα 4δυμα αντιαεροπορικά πολυβόλα και τα δύο πυροβόλα 40 χιλ Μπόφορς, απέτρεπε κάθε προσπάθεια προσβολής του χώρου από την εχθρική αεροπορία, η οποία επιχειρούσε σε αλλεπάλληλα κύματα. Ο Κύπριος, λοχαγός τότε, Χατζηαντωνίου Πέτρος,  εκτελώντας χρέη σκοπευτή σ’ ένα από τα πυροβόλα 40 χιλ, έδινε ρεσιτάλ. Το θέαμα είναι δύσκολο να το περιγράψει κανείς. Όσοι παρακολουθούσαν από μακριά αυτή την τιτανομαχία δεν περίμεναν να βγούμε ζωντανοί.  Μόνο σε πλάνα κινηματογραφικής ταινίας, αποτυπώνονται τέτοιες σκηνές.  Όλα τα όπλα είχαν συμμετοχή σ’ αυτή τη μάχη. Η εχθρική αεροπορία επιχειρούσε να διασπάσει το φραγμό των αντιαεροπορικών όπλων, για να μας προσβάλλει. Οι τροχιοδεικτικές βολίδες των 4δυμων πολυβόλων με το ίχνος που άφηναν και οι διαρρήξεις των Α/Α βλημάτων των 40 χιλ, σχημάτιζαν μια ομπρέλα προστασίας. Με διάφορους ελιγμούς οι τούρκοι πιλότοι, αφήνοντας πίσω τους μαύρο καπνό, προσπαθούσαν να βγουν από αυτό το φράγμα πυρός και να γλυτώσουν τα αεροσκάφη τους. Πρέπει να είχαν απώλειες. Κάποιοι που παρακολουθούσαν από μακριά τις ανεβάζουν σε τρείς τον αριθμό. Ο ενθουσιασμός των πυροβολητών  κορυφώθηκε και οι βολές των πυροβόλων συνεχίζονταν, χωρίς να επηρεάζονται από τις αεροπορικές προσβολές. Ακόμη και στην καρότσα του επιταγμένου φορτηγού, που ακινητοποιήθηκε πίσω από τα πυροβόλα, είχαν ανεβεί πολλοί και έκαναν πυρά με τ’ ατομικά τους τυφέκια κατά των αεροσκαφών. Σκηνές απείρου μεγαλείου, που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία.  Ζούσαμε μεγάλες ώρες και στιγμές. Δεν υπολογίζαμε τον κίνδυνο, γιατί είχαμε συμφιλιωθεί με το θάνατο. Αντιστεκόμασταν, αλλά η Κύπρος χάνονταν. Δεν φαίνονταν βοήθεια από πουθενά. Έφυγαν όλοι και μας άφησαν μόνους. Τα εδάφη που περπατούσαμε χθες, τα πήραν οι Τούρκοι. Η Αγία Μαρίνα τούρκεψε. Τα τουρκικά άρματα ήταν καθηλωμένα έξω από το χωριό.

Μία βόμβα ΝΑΠΑΛΜ, που έπεσε αργά το απόγευμα στο κτίριο του υδραγωγείου της Φιλιάς, προκάλεσε αισθήματα ανησυχίας για την τύχη του τηλεφωνητή, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος εκεί, αλλά δεν είχαμε θύματα. Η βόμβα διέκοψε οριστικά την τηλεφωνική επικοινωνία που είχα με τη Διοίκηση Πυροβολικού.

Περί την 19.00 ώρα, όταν άρχισε να πέφτει ο ήλιος και είχαν κοπάσει κάπως οι αεροπορικές προσβολές αποφάσισα να κινηθώ προς τη Φιλιά, με ένα όχημα Land Rover. Ήλπιζα να βρω εναλλακτικό τρόπο για να επικοινωνήσω με τα προϊστάμενα κλιμάκια. Φτάνοντας στην πλατεία του χωριού, εξήλθαν από το υπόγειο κάποιου κτίσματος δύο συνάδελφοι, οι οποίοι φαίνονταν ταραγμένοι. Ήταν ένας ταγματάρχης και ένας υπολοχαγός. Αιφνιδιάστηκαν από την εμφάνιση του αυτοκινήτου και έβαλαν τις φωνές, θέλοντας να με προστατέψουν.

Ήταν, όπως τους είδα, τρομαγμένοι. Μου είπαν ότι δέχονταν προσβολή από εχθρικούς όλμους και δεν μπορούσαν να σηκώσουν κεφάλι. Είχαν όμως και ένα νεκρό. Αυτό είναι το μεγαλύτερο ψυχολογικό τραύμα για ένα μικρό ηγέτη. Τους ρώτησα, αν λειτουργούσε κάποιο τηλέφωνο, για να επικοινωνούσα με το ΓΕΕΦ, αλλά δεν υπήρχε τίποτα. Επέστρεφα άπρακτος στην πυροβολαρχία. Έπρεπε να πάρω μόνος μου αποφάσεις. Είχε αρχίσει να σουρουπώνει, όταν έφθανα στο χώρο της Πυροβολαρχίας. Από μακριά είδα μια έντονη δραστηριότητα και τους πυροβολητές να τρέχουν, για να καλυφθούν. Κάποιοι με είδαν και άρχισαν να  φωνάζουν κουνώντας τα χέρια. Ήταν το τελευταίο αεροπλάνο που ετοιμάζονταν να κάνει βύθιση πάνω από το όχημα μου. Το εγκαταλείψαμε με τον οδηγό και πέσαμε σε παρακείμενο χαντάκι. Τ’ αντιαεροπορικά το παρέλαβαν έγκαιρα και δεν μπόρεσε να μας προσβάλλει. Γλυτώσαμε,  η Παναγιά έκανε κι εδώ το θαύμα της.

Για την αντίσταση, που συνάντησαν οι υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας, μετά την προσωρινή ανακοπή της προέλασης τους στη Σκυλλούρα, το απόγευμα της 15^ης Αυγούστου, ο υποδιοικητής της τουρκικής Ταξιαρχίας Καταδρομών, Συνταγματάρχης Σαλίχ Γκιουλεργιούζ, όπως μεταφέρει το απόσπασμα αυτό ο συγγραφέας του βιβλίου «286 ΜΤΠ Πολεμικό Ημερολόγιο» Δημήτρης Ταλιαδώρος, αναφέρει:

«…Μετά που ανέβηκαν (τα Τουρκικά άρματα) προς τη Φιλιά από τη Σκυλλούρα, ένα τάνκ, το οποίο βρίσκονταν στην αρχή του περάσματος, δυτικά του χωριού Αγία Μαρίνα πρόσκρουσε σε μια νάρκη. Ακολούθως εκτέθηκαν στα πυρά του εχθρού και σταμάτησε η επιχείρηση. Το πλήρωμα του τανκ που πρόσκρουσε στη νάρκη, εγκατέλειψε το τάνκ και γύρισε πίσω. Σ’ αυτό το τάνκ υπήρχε και ένας τουρκοκύπριος αγωνιστής που γνώριζε την κατεύθυνση της Μόρφου. Αυτό το τάνκ κάηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς από τα πυρά των Ελλήνων στρατιωτών (πυρά πυροβολικού). Και οι μονάδες που ακολουθούσαν λόγω αυτής της καταστάσεως εγκατέλειψαν τα μεταφορικά μέσα και ξεχύθηκαν στα χωράφια. Μαζί με το Λοχαγό Ιμπραχίμ Τεκνέογλου, μόλις που καταφέραμε να προφυλαχτούμε σε μια ρεματιά από τα πυρά των αντιαρματικών.

Μετά από λίγο ήθελα να βγω από εδώ και να δω μπροστά μου. Μπαίνοντας κάτω από ένα τάνκ, μπόρεσα να προφυλαχθώ από τα εχθρικά πυρά. Η ώρα 17.00 κάλεσα και τους Διοικητές των Ταγμάτων που βρίσκονταν πιο πίσω. Λόγω του ότι δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε, αποφασίσαμε να επιτεθούμε πεζοί για να φθάσουμε στα όρια στο χωριό Αγία Μαρίνα Σκυλλούρα. Οι διοικητές των Ταγμάτων οπισθοχώρησαν και επειδή αργοπόρησαν να κάνουν τις αναγκαίες ετοιμασίες για την επίθεση, ξεκίνησε να νυχτώνει.

Διατάξαμε το απόσπασμα Μηχανικού να πάει στην περιοχή που βρίσκονταν οι νάρκες με σκοπό να καθαρίσουν την περιοχή για να μπορέσουμε να διασωθούμε από τα εχθρικά πυρά, αλλά δεν ήταν δυνατόν να τις τραβήξουμε από το κράσπεδο του δρόμου. Οπισθοχώρησαν δεκαπέντε τάνκ. Έμεινε πίσω το όχημα που βρίσκονταν ο ασύρματος. Το χωράφι μπροστά στο παρατηρητήριο στο χωριό Πυλέρι ήταν γεμάτο νάρκες. Το ναρκοθετημένο χωράφι προστατεύονταν με πυκνά πυρά. Εισηγήθηκα στο Διοικητή της Ταξιαρχίας ότι θα ήταν εφικτό να περάσουμε παίρνοντας τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, κατά τις πρωινές ώρες. Το αποδέχθηκε.

Αν και τ’ αεροπλάνα μας, βομβάρδιζαν μέχρι την 18.00 ώρα τις θέσεις των εχθρικών όλμων και πυροβόλων, που μας σταματούσαν (αναχαίτιζαν), δεν μπορούσαν να τα κατασιγάσουν. Βλέπαμε και καταλαβαίναμε από τις εκρήξεις που ξεσπούσαν στην πλευρά τους, ότι βάλλονταν από αεροπλάνα. Όταν ξεκίνησε να νυχτώνει σταμάτησαν οι ρίψεις των όλμων και των αντιαρματικών (Σημ: Μόνο οι βολές των δύο πυροβολαρχιών μας τους αναχαίτιζαν). Οι ρίψεις με τ’ αυτόματα τυφέκια συνεχίστηκαν μέχρι το πρωί…….».

Την αναμέτρηση αυτή, δύσκολα μπορεί κανείς να την περιγράψει και να τη φανταστεί. Μία  Πυροβολαρχία 25 λιβρών του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, με έξι (6) πυροβόλα, που την ενίσχυε με τα πυρά της η 198 ΠΟΠ με τέσσερα πυροβόλα 75 χιλ, ανέκοψε από το μεσημέρι μέχρι το βράδυ την προέλαση μιας σύγχρονα εξοπλισμένης ταξιαρχίας καταδρομών, η οποία ήταν ενισχυμένη με σύγχρονα τεθωρακισμένα, έχοντας και  τη συνεχή υποστήριξη της τουρκικής αεροπορίας. Μια μερίδα  μάλιστα από τα βλήματα της πυροβολαρχίας 25 λιβρών, τα οποία έφεραν κρουστικό πυροσωλήνα, παρουσίαζε την ημέρα εκείνη πρόωρες διαρρήξεις. Αυτό πιθανόν οφείλονταν  στη μεγάλη ηλικία των πυροσωλήνων τους και λιγότερο στην υπερθέρμανση των σωλήνων των πυροβόλων. Τα βλήματα αυτά με κρουστικό πυροσωλήνα, διαρρηγνύονταν  ως εγκαιροφλεγή,  λίγες εκατοντάδες μέτρα από την έξοδο τους από το σωλήνα.

Μ’ αυτά τα πυροβόλα αντισταθήκαμε μ’  επιτυχία, γιατί οι χειριστές τους είχαν ως ύψιστη αξία την αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία.  Αγωνίσθηκαν με τυφέκια, πυροβόλα και πυρομαχικά, που απέσυραν όλοι οι στρατοί του κόσμου μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Νικήσαμε τον υπέρτερο αντίπαλο και όταν ακόμη η επαφή με τους παρατηρητές μας στη Σκυλούρα (286 ΜΤΠ) και τον Κοντεμένο (281 ΤΠ) είχε χαθεί.  Το φιλότιμο,  η ειλικρίνεια, η αδελφοσύνη, η αλληλεγγύη στη μάχη και η πίστη στο θαύμα της Παναγίας, μας ταύτισαν με το θείο και γίναμε ημίθεοι. Έτσι αισθανόμασταν.  Οι ιδέες του υπέρτατου νόμου και του έρωτα στην πατρίδα επικράτησαν της ισχύος του αντιπάλου. Νιώσαμε ξαφνικά πιο δυνατοί κι’ απ’ τα λιοντάρια. Η αντίσταση μας έδωσε τη δυνατότητα στις μονάδες, που ήταν ανεπτυγμένες βόρεια του Κοντεμένου και της Μόρφου να συμπτυχθούν κατά τη νύχτα. 

Το 11^ο Τ.Σ  μετά την ακινητοποίηση των δεκατριών τουρκικών αρμάτων από την πυροβολαρχία το απόγευμα της 15^ης Αυγούστου, αποφάσισε τη διενέργεια κατά τη νύχτα  αντεπίθεσης με την 33 ΜΚ, με σκοπό την κατάληψη και την καταστροφή τους. Γι’ αυτό το λόγο με νεότερη διαταγή, που έλαβα μέσω ασυρμάτου, μου δόθηκε αποστολή να παραμείνω στη θέση μου, για να υποστηρίξω  αυτή την ενέργεια. Η ώρα έναρξης των πυρών προπαρασκευής δεν είχε καθορισθεί, ούτε ποιος θα έδινε την εντολή. Στ’ αλλεπάλληλα ερωτήματα μου για το συντονισμό των πυρών, το 11^ου Τ.Σ με παρέπεμπε στο Διοικητή της 33 ΜΚ και αυτός με τη σειρά του στο διοικητή του 11^ου Τ.Σ. Ο λοχαγός Χατζηαντωνίου άρχισε ν’ αποσύρει από τις θέσεις τους τ’ αντιαεροπορικά όπλα που ήλεγχε. Τον παρακάλεσα όμως, όταν αναπτύξει τα όπλα στη νέα θέση, να τοποθετήσει στο δρόμο κάποιους στρατιώτες, για τον έλεγχο της κυκλοφορίας, ώστε όταν μετακινηθούν, μετά την αντεπίθεση, οι δύο πυροβολαρχίες στη θέση αυτή, να καθοδηγήσουν τα οχήματα για να μη χαθεί κανένα μέσα τη νύχτα.

 Το ΓΕΕΦ /3^ο ΕΓ με την από 20.30 ώρα  τηλεφωνική διαταγή της 15^ης Αυγούστου διέταζε το 11^ο ΤΣ ν’ αναλάβει όλα τα εν τη τοποθεσία της Αγίας Μαρίνας-Φιλιάς τμήματα, πλην πυροβολικού και καταδρομών και να κινηθεί τη Ν 15/16 Αυγούστου, δια του δρομολογίου Αστρομερίτης –Κουτραφάς-Ευρύχου και ν’ ανασυγκροτηθεί με το πρώτο φως (ΠΦ) αμυντικά των βορείως Ευρύχου υψωμάτων, τιθέμενο Υ.Δ της ΙΙ ΑΤΔ.

            Με τη διαταγή αυτή, για την οποία δεν είχε καμιά ενημέρωση η πυροβολαρχία, μετακινούσε ουσιαστικά το ΓΕΕΦ τις μονάδες ελιγμού από την τοποθεσία Κοντεμένου-Αγίας Μαρίνας  στην τοποθεσία της Ευρύχου, αφήνοντας μόνο την 33 Μοίρα καταδρομών και το πυροβολικό στην περιοχή, ν’ αναχαιτίζουν την εχθρική προέλαση. Άφηνε τους καταδρομείς να επιβραδύνουν με τον ελαφρό τους οπλισμό  τα τουρκικά άρματα με την υποστήριξη μόνο των πυρών του πυροβολικού, το οποίο ως ρυμουλκούμενο δεν ενδείκνυται για επιβραδυντικό αγώνα. Η πυροβολαρχία βέβαια δεν έλαβε καμιά αποστολή, ούτε προηγήθηκε σχεδίαση ή συντονισμός, για υλοποίηση αυτής της διαταγής με την 33 ΜΚ.

Η «απαγκίστρωση» των Μονάδων ελιγμού και του Συγκροτήματος του 286 ΜΤΠ με τον ειδικό ουλαμό αναγνωρίσεως, πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά από το μεσημέρι της 15^ης Αυγούστου, δια της άτακτης τους φυγής και δεν υπήρχαν τμήματα σ’ επαφή με τον εχθρό. Δεν χρειάζονταν συνεπώς κάλυψη απαγκίστρωσης από την 33 Μοίρα καταδρομών. Την κάλυψη αυτή την προσφέραμε οι δύο πυροβολαρχίες, οι οποίες καταφέραμε με τα εύστοχα πυρά μας, σε συνδυασμό με το ναρκοπέδιο, ν’  ακινητοποιήσουμε μέχρι το βράδυ τα τουρκικά άρματα και ν’ ανακόψουμε την τουρκική προέλαση. Η αντίσταση των πυροβολητών έδωσε τη δυνατότητα απαγκίστρωσης και στην 33 Μοίρα καταδρομών κατά τη νύχτα. Εάν οι δύο πυροβολαρχίες ακολουθούσαμε το μεσημέρι της 15^ης Αυγούστου, τα υποχωρούντα τμήματα, θα συνέχιζαν οι Τούρκοι την προέλαση τους και θα εγκλωβίζονταν όλες οι δυνάμεις βορείως της γραμμής Μόρφου-Φιλιάς –Αγ. Μαρίνας.

Περί την 23.00 ώρα αποφασίστηκε τελικά η ματαίωση της αντεπίθεσης και πήραμε την έγκριση να μετακινηθούμε.  Στο προσκλητήριο διαπίστωσα ότι ήταν όλοι παρόντες. Κανείς δεν διανοήθηκε εκείνες τις δύσκολες ώρες να εγκαταλείψει τους συναδέλφους του και αισθάνθηκα περήφανος γι’ αυτό. Δεν είχαμε  καμία απώλεια, εκτός από τον κληρωτό στρατιώτη Γιαννίκουρη Σταύρο, ο οποίος τραυματίστηκε ελαφρά από τη διαφυγή αερίων από το κλείστρο του πυροβόλου του και διακομίστηκε προληπτικά στο νοσοκομείο. Από τα δύο τμήματα παρατηρητών της πυροβολαρχίας, ο έφεδρος Ανθλγός Ιωάννου Ροβέρτος και ο ασυρματιστής του, στρατιώτης Ιορδάνου Ιορδάνης  τμήμα ΠΑΠ στο 281 ΤΠ, αποκόπηκαν μαζί με το λόχο που υποστήριζαν στον             Κοντεμένο και αιχμαλωτίστηκαν, ενώ ο Έφεδρος Ανθλγός Κυπρίδημος Κύπρος, ΠΑΠ στον Ουλαμό Αναγνωρίσεως του ΤΣ/286 ΜΤΠ, αποκόπηκε με τον ασυρματιστή του στη Σκυλούρα, αλλά κατάφεραν να διολισθήσουν και να παρουσιαστούν την επόμενη ημέρα στην πυροβολαρχία.

Η μετακίνηση των δύο πυροβολαρχιών έγινε τη νύχτα με τάξη, χωρίς να δώσουμε την εντύπωση στον εχθρό ότι αποχωρούμε, για να μας καταδιώξει. Η θέση μας ήταν πολύ προωθημένη. Δεν γνωρίζαμε βέβαια, ότι  απέναντί μας, είχαμε μια ολόκληρη ταξιαρχία ειδικών δυνάμεων, η οποία λογικά, έπρεπε να ήταν εκπαιδευμένη στο νυχτερινό αγώνα. Εμείς μόνο στα άρματα υπολογίζαμε εκείνη την ώρα. Παρ’ όλα αυτά,  επειδή τα οχήματα θα έκαναν θόρυβο κατά τη νύχτα και θα πρόδιδαν τη σύμπτυξη μας, κινηθήκαμε με τρόπο, που θα έδινε στον εχθρό την εντύπωση άφιξης ενισχύσεων και όχι αποχώρησης. Για να παραπλανηθεί ο εχθρός, ένα όχημα κινούνταν με αναμμένα τα φώτα συσκοτίσεως προς τα εμπρός  και τα ρυμουλκά ένα – ένα, με χρονικό διάστημα πέντε λεπτών, κινούνταν χωρίς φώτα προς τα πίσω. Όταν ολοκληρώθηκε η μετακίνηση αυτή  και πέρασαν όλα τα οχήματα στο χώρο συγκέντρωσης, που είχε οριστεί πίσω από το ανάχωμα,  του δρόμου Δένειας- Φιλιάς, συγκροτήθηκε η φάλαγγα και κινήθηκε προς το νέο χώρο αναπτύξεως, στην είσοδο της οποίας ανέμενε ο λοχαγός Χατζηαντωνίου.

Με την άφιξη της φάλαγγας στη νέα θέση, εμφανίστηκε από την αντίθετη κατεύθυνση ένα πολιτικό όχημα στο οποίο επέβαινε ο διευθυντής του 3^ου Ε.Γ της ΔΠΒ του ΓΕΕΦ, ταγματάρχης Εμμανουηλίδης Ευστράτιος.  Με αίσθημα ανακούφισης, μου είπε ότι, επιδίωκε να με συναντήσει όλο το απόγευμα, αλλά δεν μπορούσε να προσεγγίσει το χώρο αναπτύξεως.  Με ρώτησε τι σκόπευα να κάνω σ’ εκείνο το χώρο και του απάντησα για την πρόθεσή μου να ταχθώ  στη θέση αυτή, την οποία είχε εγκρίνει και η Μοίρα, για να συνεχίσω τα πυρά υποστήριξης στα τμήματα επιβραδύνσεως από τις πρώτες πρωινές ώρες. Ο διοικητής μου βέβαια, ο οποίος δεν εμφανίστηκε όλο αυτό το διάστημα στην πυροβολαρχία, φαίνονταν να μην έχει καμιά επαφή και με τη ΔΠΒ/ΓΕΕΦ. Γι’ αυτό και δεν ήταν ενημερωμένος για την εξέλιξη της κατάστασης. Αυτοσχεδίαζε χωρίς συντονισμό και επαφή με τα προϊστάμενα κλιμάκια.

Ο Εμμανουηλίδης,  μου ζήτησε να βγάλω το χάρτη μου και να τον ανοίξω στην περιοχή της Σολέας, για να μου υποδείξει τη νέα μου θέση. Αιφνιδιάστηκα, γιατί δεν έφθανε ο χάρτης μου τόσο πίσω. Δεν ήμασταν ψυχολογικά προετοιμασμένοι για τέτοια υποχώρηση.  Μου παρέδωσε τότε ένα σήμα και μου είπε βιαστικά να μετακινηθώ στην περιοχή της Ευρύχου. Μ’ έδωσε όμως και εντολή να ενημερώσω το διοικητή μου και  την υπόλοιπη Μοίρα, που ήταν ανεπτυγμένη στο Καπούτι. Τις πρωινές ώρες, όπως μου είπε, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΓΕΕΦ, οι Τούρκοι,  θα προωθούνταν από την περιοχή της Κοκκινοτριμιθιάς και θα με απέκοπταν.

Το θλιβερό συναίσθημα της ήττας διαδέχθηκε τη χαρά της νίκης. Κερδίσαμε την ημέρα αυτή  μια ακόμη μάχη, μετά την πτώση του θύλακα της Λεύκας, όπου πρωταγωνιστήσαμε, αλλά χάθηκε ο πόλεμος. Μας διέταζαν να υποχωρήσουμε. Νιώσαμε το ίδιο συναίσθημα μ’ αυτό των υπερασπιστών  στο Ρούπελ το 1941. Γνωρίζαμε την ταπείνωση, αλλά δεν είδαμε τον πόλεμο, που υποσχέθηκε ο υπουργός εξωτερικών της Ελλάδος. Την άλλη μέρα, οι Τούρκοι συνέχισαν την προέλαση τους χωρίς αντίσταση και ανακατέλαβαν τη Λεύκα. Η Κύπρος όμως δεν εάλω. Παραδόθηκε στους Τούρκους από  Έλληνες. Η δεύτερη ανακωχή και το τέλος των επιχειρήσεων, μας βρήκαν στην Ευρύχου, όπου φθάσαμε τις πρωινές ώρες της 16^ης Αυγούστου.

Στις 14 και 15 Αυγούστου του 1974 ζήσαμε τις ιδέες μας, τις οποίες δεν πρέπει μόνο να τις σκεπτόμαστε. Υπερασπιστήκαμε την πατρίδα μας και αυτό ήταν για όλους μας η μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση. Κάναμε το χρέος μας και καταλάβαμε την αξία μας. Μετά τον πόλεμο οι Ελληνικές και Κυπριακές κυβερνήσεις έστησαν ανδριάντες και έδωσαν τιμητικά μετάλλια στις οικογένειες των πεσόντων. Οι αγωνιστές έγιναν στόχος των πάσης φύσεως «αντιστασιακών» της χούντας. Διαχωρίστηκαν από τους πεσόντες αν και ορισμένοι εξ αυτών προσέφεραν περισσότερα και αγωνίστηκαν πιο γενναία. Ξέχασαν μάλιστα και τους ανάπηρους αυτού του πολέμου.  Ένα όμως έθνος, έλεγε ο Τζών Κέννεντυ, αποκαλύπτει τον εαυτό του όχι μόνο από τους ανθρώπους που παράγει, αλλά και από τους ανθρώπους που τιμά, από τους ανθρώπους που θυμάται.

                                                                           

Οι άνδρες της Πυροβολαρχίας μετα τον πόλεμο στην περιοχή της Ασσίνου