Επέτειος για τον αγώνα της ΕΟΚΑ

Με εκρήξεις βομβών στις κυριότερες πόλεις της Κύπρου, που αιφνιδίασε τις Βρετανικές Αρχές αλλά
και τον κυπριακό λαό, άρχισε σαν σήμερα 1/4, πριν εξήντα χρόνια, στην Κύπρο ο αγώνας της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ).

Στόχος του αγώνα ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, που φώλιαζε από παλιά στις καρδιές των Ελληνοκυπρίων και διατρανώθηκε με το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950. Το αίτημα συγκέντρωσε το εκπληκτικό ποσοστό 95,7% του εκλογικού σώματος. Υπέρ της ένωσης υπέγραψαν και αρκετοί Τουρκοκύπριοι.

Την 1η Απριλίου του 1955 κυκλοφόρησε το πρώτο φυλλάδιο του Κύπριου στρατιωτικού αρχηγού της ΕΟΚΑ, Γεωργίου Γρίβα -Διγενή, πρώην αρχηγού της αντικομμουνιστικής Οργάνωσης «Χ» στην Ελλάδα. Πολιτικός ηγέτης ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ', ο οποίος είχε αρχικά δισταγμούς. Τελικά συναίνεσε το 1954, με τον όρο ότι οι επιθέσεις θα γίνονταν κατά των βρετανικών εγκαταστάσεων χωρίς ανθρώπινα θύματα.



Ορόσημο για την οργάνωση της ΕΟΚΑ ήταν η «ορκωμοσία των Αθηνών», στις 7 Μαρτίου 1953. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Πέτρο Παπαπολυβίου, οι πρώτες συζητήσεις για ένοπλη αντίσταση εναντίον της βρετανικής κατοχής έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ανάμεσα στους κύκλους των λίγων, αλλά δικτυωμένων στα κέντρα αποφάσεων, Κυπρίων της Αθήνας. Πρωταγωνιστές ήταν η οικογένεια Κύρου, της «Εστίας», και οι αδελφοί Σάββας και Σωκράτης Λοϊζίδης, δικηγόροι από το Δίκωμο και εξόριστοι των Βρετανών: ο πρώτος των Οκτωβριανών του 1931 κι ο δεύτερος του Φεβρουαρίου 1950. Το 1951, οι σκέψεις για ένοπλο αγώνα πήραν οριστικό χαρακτήρα με την προσέγγιση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, γνώριμου του Σωκράτη Λοϊζίδη από τα γυμνασιακά χρόνια στο Παγκύπριο.
Ακολούθησε η προσέγγιση του τέως υπουργού Γεώργιου Στράτου και τον Μάιο του 1951, του συνταγματάρχη Γεώργιου Γρίβα και του αντισυνταγματάρχη Ηλία Αλεξόπουλου.
Στη συνέχεια, η Επιτροπή συμπληρώθηκε με νέα μέλη, τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Γεράσιμο Κονιδάρη, τον στρατηγό Νικόλαο Παπαδόπουλο (Παππού), εμβληματική μορφή της «μάχης της Φλώρινας» στον Εμφύλιο, τον δικηγόρο Αντώνιο Αυγίκο, τον καθηγητή της Νομικής Σχολής Δημήτρη Βεζανή και τους Ηλία Τσατσόμοιρο και Δ. Σταυρόπουλο.

Οι προσπάθειες επισημοποιήθηκαν στις 7 Μαρτίου 1953 με την ορκωμοσία για την ανάληψη αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου, που έγινε ενώπιον του Μακαρίου στο σπίτι του καθηγητή Κονιδάρη, στην οδό Ασκληπιού 36Β, στα Εξάρχεια. Εκτός από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο υπέγραψαν το σχετικό πρακτικό οι Στράτος, Κονιδάρης, Βεζανής, οι αδελφοί Λοϊζίδη, ο στρατηγός Παπαδόπουλος, ο συνταγματάρχης Γρίβας και οι Αλεξόπουλος, Τσατσόμοιρος, Σταυρόπουλος. Στο τελετουργικό της ορκωμοσίας προφανές πρότυπο ήταν η Φιλική Εταιρεία και η επανάσταση του 1821.

Με την έναρξη του αγώνα την 1η Απριλίου του 1955 το φυλλάδιο του Γρίβα προς τον Ελληνικό Κυπριακό λαό ανέφερε: «Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την Βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα δια την αποτίναξιν του Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι προγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: "Η τάν ή επί τας". Αδελφοί Κύπριοι, από τα Βάθη των αιώνων μας ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν Ιστορίαν, δια να διατηρήσουν την ελευθερίαν των: οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι Τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του Αλβανικού έπους.

. Μας ατενίζουν οι αγωνισταί του 1821,οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάοτου αποκτάται πάντοτε με το αίμα. Μας ατενίζει ακόμη σύμπας ο Ελληνισμός, ο οποίος και μας παρακολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν. Ας απαντήσωμεν με έργα, ότι θα γίνωμεν "πολλώ κάρρονες" τούτων.
Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ας δείξωμεν εις τον κόσμον ακόμη μίαν φοράν ότι και του "σημερινού Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει". Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας.

Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των δια να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά το πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σεις τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. Έλληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε,ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας, Ο Αρχηγός Διγενής».

Οι αγωνιστές, πριν γίνουν μέλη της ΕΟΚΑ, έδιναν όρκο με τον οποίο δεσμεύονταν ότι θα αγωνιστούν με όλες τους τις δυνάμεις για την απελευθέρωση της Κύπρου. Ο όρκος ήταν:

«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας Τριάδος ότι:

1.Θα αγωνισθώ με όλας μου τας δυνάμεις δια την απελευθέρωσιν της Κύπρου από τον Αγγλικόν ζυγόν, θυσιάζων και αυτήν την ζωήν μου.

2.Δεν θα εγκαταλείψω τον αγώνα υπό οιονδήποτε πρόσχημα παρά μόνον όταν διαταχθώ υπό του Αρχηγού της Οργανώσεως και αφού εκπληρωθή ο σκοπός του αγώνος.

3.Θα πειθαρχήσω απολύτως εις τας διαταγάς του Αρχηγού της Οργανώσεως και μόνον τούτου. 

4.Συλλαμβανόμενος θα τηρήσω απόλυτον εχεμύθειαν τόσον επί των μυστικών της Οργανώσεως όσον και επί των ονομάτων των συμμαχητών μου, έστω και εάν βασανισθώ δια να ομολογήσω.

5.Δεν θα ανακοινώ εις ουδένα διαταγήν της Οργανώσεως ή μυστικόν το οποίον περιήλθεν εις γνώσιν μου παρά μόνον εις εκείνους δι'ους έχωεξουσιοδότησιν υπό  του Αρχηγού της Οργανώσεως.

6.Τας πράξεις μου θα κατευθύνη μόνον το συμφέρον του αγώνος και θα είναι απηλλαγμέναι πάσης ιδιοτέλειας ή κομματικού συμφέροντος».

7.- Εάν παραβώ τον όρκον μου θα είμαι ΑΤΙΜΟΣ και άξιος πάσης τιμωρίας»



Κύπριοι φονευθέντες επί του πεδίου της μάχης (κατά των ʼγγλων)
Γρηγόριος Αυξεντίου - Μάρκος Δράκος - Ανδρέας Κάρυος - Γεώργιος Κάρυος - Στυλιανός Λένας - Κυριάκος Μάτσης - Χαράλαμπος Μούσκος - Ηλίας Παπακυριακού - Φώτιος Πίττας - Χρήστος Σαμάρας και άλλοι.

Κύπριοι απαγχονισθέντες υπό των ʼγγλων
Μιχαήλ Καραολής
Ανδρέας Δημητρίου
Ανδρέας Ζάχος
Ιάκωβος Πατάτσος
Μιχαήλ Κουτσόφτας
Στέλιος Μαυρομμάτης
Ανδρέας Παναγίδης
Ευαγόρας Παλλικαρίδης
Χαρίλαος Μιχαήλ
 

  Ο κυβερνήτης της Κύπρου Άρμιτεϊτζ ανησύχησε σοβαρά για την έναρξη δυναμικού Αγώνα από την ΕΟΚΑ προς απελευθέρωση της Κύπρου. Λίγους μήνες μετά αντικαταστάθηκε από τον Σερ Τζον Χάρντιγκ.

Στις ηρωικές πράξεις της 1ης Απριλίου, η ΕΟΚΑ έχασε το πρώτο της παλληκάρι, τον Μόδεστο Παντελή, από το Λιοπέτρι. Πέθανε από ηλεκτροπληξία στην προσπάθεια του ν' αποκόψει ηλεκτροφόρα σύρματα, για να επέλθει συσκότιση και να δράσουν πιο αποτελεσματικά οι ομάδες της ΕΟΚΑ στην Αμμόχωστο.

Κατά την έναρξη του Αγώνα, ο οπλισμός της ΕΟΚΑ ήταν πολύ περιορισμένος. Χρησιμοποιήθηκαν τα όπλα, τα οποία είχαν φτάσει στην Κύπρο, από την Ελλάδα, τον Μάρτιο του 1954. Αργότερα έφτασαν άλλα όπλα με διάφορους τρόπους. Τη φροντίδα για την αποστολή όπλων στην Κύπρο από την Ελλάδα είχαν φίλοι και συνεργάτες του Διγενή στην Αθήνα. Μεγάλη ήταν η συμβολή του Κύπριου Ανδρέα Αζίνα. Οι δυσκολίες ήταν πάρα πολλές.

Στις 22 Ιανουαρίου 1956, η ΕΟΚΑ ενίσχυσε τον οπλισμό της με 800 περίπου κυνηγετικά όπλα, που μέλη της είχαν αφαιρέσει από τους ιδιοκτήτες τους σε ολόκληρη την Κύπρο. Ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο η ΕΟΚΑ ενισχύθηκε με όπλα και άλλο πολεμικό υλικό, ήταν η επιτόπια κατασκευή τους. Υπήρχαν ειδικά εργαστήρια γι' αυτό τον σκοπό, που λειτουργούσαν στη Λευκωσία, στη Λεμεσό, στην Πάφο, στην Αμμόχωστο και σε μερικές κωμοπόλεις και χωριά.
Ο αριθμός των βρετανικών δυνάμεων που αντιμετώπιζαν την ΕΟΚΑ κυμαινόταν από 12.000 άνδρες το φθινόπωρο του 1955, έως πάνω από 34.000 ένα χρόνο αργότερα. Αργότερα, το 1957, και όταν η ΕΟΚΑ είχε κηρύξει ανακωχή, ο αριθμός μειώθηκε αισθητά. Στα τέλη του 1958 εποχή νέας κορύφωσης της σύγκρουσης, υπήρχαν περί τους 30.000 στρατιώτες.
Οι αριθμοί δείχνουν ότι πάρα και την ύπαρξη της επικουρικής αστυνομίας και άλλων μέσων, οι Βρετανοί αδυνατούσαν να εξαρθρώσουν την ΕΟΚΑ.

Οι αγγλικές αρχές προσπαθούν με κάθε τρόπο να εξαρθρώσουν την ΕΟΚΑ, τα μέλη της οποίας αποκαλούν «τρομοκράτες». Κάνουν συλλήψεις, επιβάλλουν πρόστιμα ατομικά και ομαδικά, κατασκευάζουν κρατητήρια για πολιτικούς κρατουμένους, καταδικάζουν αγωνιστές σε πολυετείς φυλακίσεις, χρησιμοποιούν άφθονο χρήμα για διαφθορά συνειδήσεων, καταφεύγουν σε φρικτά Βασανιστήρια των συλλαμβανομένων, εφαρμόζουν τον δι' αγχόνης θάνατο αγωνιστών.
Από τις 15 Ιουλίου 1955, μέχρι τις 22 Φεβρουαρίου 1959, 3.300 περίπου Έλληνες της Κύπρου έζησαν κρατούμενοι για μήνες ή χρόνια στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, στο φρούριο της Κερύνειας και σε ειδικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, που κατασκευάστηκαν γι' αυτό το σκοπό στην Κοκκινοτρομιθιά, στην Πύλα, στο Μάμμαρι και στο Πολέμι.

Πολιτικοί κρατούμενοι υπήρξαν άνδρες και γυναίκες, λαϊκοί και κληρικοί, εκπαιδευτικοί και μαθητές, αγρότες και εργάτες, γιατί θεωρήθηκαν ύποπτοι για συμμετοχή στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Πάρα πολλοί κατέληξαν στα κρατητήρια ύστερα από απάνθρωπα και πολυήμερα βασανιστήρια.
Σημαντικά μέλη της ΕΟΚΑ ήταν οι Κυριάκος Μάτσης, Γρηγόρης Αυξεντίου, Μάρκος Δράκος, Ευαγόρας Παλληκαρίδης, Στυλιανός Λένας, Ανδρέας Ζάκος, Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Παναγίδης, Ιάκωβος Πατάτσος, Μιχάλης Κουτσόφτας, Χαράλαμπος Μούσκος, Ελενίτσα Σεραφείμ-Λοϊζου, Χρίστος Τσιάρτας, Σάββας Ροτσίδης, Ανδρέας Αζίνας, Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, Τάσσος Παπαδόπουλος, Βάσσος Λυσσαρίδης, Νίκος Σαμψών.

Η έναρξη και η διεξαγωγή του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ δεν βρήκαν σύμφωνους τους Τουρκοκύπριους. Μετά τα γεγονότα της 1ης Απριλίου 1955, ο γραμματέας του Τουρκοκυπριακού Εθνικού Κόμματος Φαζίλ Κουτσιούκ καταδίκασε τη δράση της ΕΟΚΑ. Η ΕΟΚΑ διαβεβαίωσε με φυλλάδιό της, που κυκλοφόρησε σε τουρκική γλώσσα τον Ιούλιο του 1955, στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, ότι ο Αγώνας που διεξάγει δεν στρέφεται εναντίον των Τουρκοκυπρίων, αλλά εναντίον του Άγγλου κυριάρχου.

Μετά τις εκρήξεις της 1ης Απριλίου, οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις τέθηκαν σε επιφυλακή. Από τη νύκτα της 6ης Απριλίου 1955, ένοπλοι Βρετανοί στρατιώτες μετακινήθηκαν στις κύριες πόλεις της Κύπρου και μαζί με αστυνομικούς περιπολούσαν για την τήρηση του νόμου και της τάξης.
Στις 30 Ιουνίου 1955, ο Βρετανός πρωθυπουργός Άντονι Ίντεν ανακοίνωσε στη Βουλή των Κοινοτήτων ότι η βρετανική κυβέρνηση προσκάλεσε τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Λονδίνο για μια Τριμερή Διάσκεψη.

 Ο αρχηγος της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας

Η Τριμερής Διάσκεψη κατέληξε σε αποτυχία. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ έληξε το 1959 με τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου για την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είχε προηγηθεί το 1958, η συνέντευξη του Μακαρίου στη βουλευτή του Εργατικού κόμματος της Βρετανίας Μπάρμπαρα Κάσολ, υπέρ της λύσης της Ανεξαρτησίας.