1974 ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΦΙΤΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΠΑΘΟ

Ονομάζομαι Σοφοκλής Φιττής, οι συγγενείς και οι χωριανοί μου, ... με λένε και Σοφούλη.

 

Γεννήθηκα το 1947, στη Λάπηθο της επαρχίας Κερύνειας.   Μεγάλωσα στη Λάπηθο.  Τελείωσα το δημοτικό και το ελληνικό γυμνάσιο Λαπήθου. Μετά το στρατό ...σπούδασα γεωπονία ...στη Θεσσαλονίκη και ...1η Μαΐου του 1973 διορίστηκα στο Τμήμα Αναδασμού του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος.  Εργαζόμουν εκεί και πηγαινοερχόμουν στη Λάπηθο, όπως έκαναν και εκατοντάδες άλλοι που μετακινούντο είτε με ιδιωτικά αυτοκίνητα είτε με λεωφορεία.  ...

Οι γονείς μου, ο Γεώργιος... και η Γλυκερία Φιτή, είχαν αρκετή κτηματική περιουσία στη Λάπηθο και ασχολούντο κυρίως με περιβόλια λεμονιών, ελαιόδεντρων, σιτηρών και άλλων λαχανικών.  Είχαμε [και] κάποια ζώα. ... Η  περιοχή Λαπήθου, Καραβά, Βασίλειας,  γενικά η βόρεια πλευρά της επαρχίας Κερύνειας, ήταν πολύ ευημερούσα, με πολλά εισοδήματα.    Το ’74 η Τουρκία λαμβάνοντας αφορμή από το πραξικόπημα το οποίο έγινε στις 15 Ιουλίου του 1974, στις 20 Ιουλίου επιτέθηκε και έκανε εισβολή στο βόρειο μέρος της Κύπρου, πολύ κοντά στην κωμόπολή μου, την γειτονική κωμόπολη Καραβά, στο Πέντε Μίλι.  ...Εκείνες τις μέρες του Ιουλίου ήμουν με άδεια από την δουλειά μου...Βοηθούσα την οικογένειά μου στις γεωργικές της ασχολίες, στα παράλια της Λαπήθου, όπου είχαμε κτήματα και καλλιέργειες.

 Το πρωί της 20ης Ιουλίου, ... άρχισαν να κινούνται τα αεροπλάνα και να χτυπούν ορισμένους στόχους.  Βγήκα πάνω σε ένα ...παραλιακό σπίτι που είχαμε στο κτήμα μας και είδα ότι στη θάλασσα, προς την πλευρά του Καραβά, δηλαδή 2-3 χιλιόμετρα από το σημείο εκείνο που στεκόμουν, είχε πάρα πολλά πολεμικά πλοία. ...[Επειδή] καταλάβαμε ότι λόγω της ανωμαλίας που προέκυψε από το πραξικόπημα θα γινόταν εισβολή, αντιληφθήκαμε αμέσως ότι η εισβολή έγινε.  Άνοιξα το ραδιόφωνο... του αυτοκινήτου μου, είχα ένα Volkswagen τότε.  ...Πρωί-πρωί άρχισε... η Εθνική Φρουρά να καλεί όσους ήταν στρατεύσιμοι, να πάνε να καταταγούν ...στα στρατόπεδα στα οποία θα έπρεπε να καταταγούν σύμφωνα με τα φύλλα πορείας που είχαμε και τις ετήσιες ...ασκήσεις που κάναμε.  Άφησα τότε το αυτοκίνητό μου, με τα κλειδιά πάνω, κάτω από ένα δέντρο συκιάς, [και] είπα στους γονείς μου ότι θα πάω με τα πόδια στην αστυνομία της Λαπήθου μαζί με τον αδελφό μου, ο οποίος έτυχε να είναι κι αυτός με άδεια στα μέσα Ιουλίου, [ότι] θα πάμε να καταταγούμε, να φύγουμε για την Γλυκιώτισσα όπου ήταν ο χώρος που έπρεπε να παρουσιαστώ.  Πήγαμε πάνω.  Οι βομβαρδισμοί από τα πλοία χτυπούσαν ορισμένα σημεία μέσα στη Λάπηθο.
 Οι βομβαρδισμοί με τα πολυβόλα των πλοίων είναι από τα χειρότερα.  Το αεροπλάνο μπορεί να το δεις, μπορεί να προφυλαχτείς δεξιά-αριστερά, από τα πλοία δεν μπορείς να προφυλαχτείς, δεν ξέρεις πού θα πάει.  ...Πήγαμε στην αστυνομία, υπήρχε πανζουρλισμός, μας είπαν ότι οι πρώτοι που προσπάθησαν να περάσουν προς τον Καραβά ανεκόπησαν και τους είπαν ότι έχουν ήδη απο-βι-βα-στεί οι Τούρκοι... Ορισμένοι φαίνεται... [ότι] είχαν ήδη σκοτωθεί [κατά τις πρώτες] πρωινές ώρες...  Από κάποια σημεία της ακτής είχαν φέρει και δυο νεκρούς, δυο γνωστούς μου..., οι οποίοι είχαν πάει [το] πρωί να επανδρώσουν τα φυλάκια ...στην αστυνομία της Λαπήθου.  ...
Στη συνέχεια σχηματίσαμε μια μικρή ομάδα, ανεβήκαμε σ’ ένα ψηλότερο σημείο της Λαπήθου και απ’ εκεί δίναμε πληροφορίες στην αστυνομία και[!] στη Λευκωσία για κάποιες κινήσεις των πλοίων ή κάποιους βομβαρδισμούς που έγιναν από τα αεροπλάνα [προς] ...το βουνό, εκεί που υπήρχαν τα πυροβόλα βαρέως ...[τύπου].  Στη συνέχεια, μετά από δυο-τρεις ημέρες, πήγαμε και καταταγήκαμε στους Μύλους του Καραβά. 

Σχηματίσαμε λόχους και πλέον ακολουθήσαμε μία πορεία όπου φυλάγαμε πρώτη ή δεύτερη γραμμή στον Καραβά.  Μετά μας πήραν στον Άγιο Ερμόλαο, μετά σ’ ένα άλλο σημείο, πάνω στο βουνό ξανά.  [Αυτό διήρκησε] για δεκατρείς ημέρες μέχρι που άρχισε η δεύτερη εισβολή.  Έκανα πολλές μέρες μεταξύ του Κυπαρισσόβουνου, που είναι το ψηλότερο σημείο του Πενταδακτύλου με υψόμετρο 1024 [μέτρα] και της επόμενης οροσειράς του Κόρνου, που είναι πάνω από την Βασίλεια.  Εκεί κάναμε ...γύρω στις δεκαπέντε μέρες και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι επειδή είμαστε προχωρημένο σημείο, γύρω στις 31 Ιουλίου μας είπαν [ότι] ‘όταν θα περάσει το ελικόπτερο που θα κάνει χαρτογράφηση της περιοχής να σηκωθείτε πάνω να σας δουν, ότι εδώ είναι μέρος το οποίο κατέχουμε εμείς και όχι οι Τούρκοι’.  Σηκωθήκαμε πάνω.  Μέσα στο ελικόπτερο, όπως μας είπαν και όπως το διαπιστώσαμε εκ των υστέρων, υπήρχε Έλληνας αξιωματικός, Τούρκος αξιωματικός, Άγγλος αξιωματικός και του ΟΗΕ.
 Επειδή υπήρχε η εντύπωση των Τούρκων αξιωματικών ότι η Λάπηθος και ο Καραβάς είχαν ήδη καταληφθεί από τα τουρκικά στρατεύματα, ενώ δεν ήταν αλήθεια, βλέπαμε κάτω [ότι] ήταν ελεύθερη περιοχή, στις 6 Αυγούστου διέταξαν μία ολομέτωπη επίθεση και από την θάλασσα και από το βουνό ...[στο οποίο] είχαν ήδη ανέβει οι Τούρκοι από την πρώτη εισβολή στις 20, 21, 22 [Ιουλίου] και στη συνέχεια προχωρούσαν σιγά-σιγά. 
[Αυτά μπορείτε] να τα δείτε και σ’ έναν χάρτη που θα σας δώσω..., με ιστορικά στοιχεία κτλ, πώς έγιναν οι γραμμές Αττίλα. ... Κατέλαβαν, λοιπόν, τη Λάπηθο και τον Καραβά. ... Όμως εκεί πάνω που είμασταν εμείς δεν ήρθαν..., [αλλά]  κάτω, κατέλαβαν την περιοχή.  Σε κάποια φάση, επειδή εκεί κοντά υπήρχε ένας χωματόδρομος πάνω στο βουνό, ο οποίος ήταν να-ρκο-θετημένος, προσπάθησαν αργά την νύχτα, να περάσει μια ομάδα από τούρκικα τανκς για να μας υπερφαλαγγίσουν.  Έπεσαν μέσα στα ναρκοπέδια και εκεί άρχισε μία μικρή μάχη, διάρκειας καμιάς ώρας, και αυτοί [οι Τούρκοι] επέστρεψαν πίσω.  Ήθελαν να μας υπερφαλαγγίσουν για να καταλάβουν την περιοχή.  Στις 13, 14 Αυγούστου του 1974, άρχισε η δεύτερη εισβολή, ο Αττίλας 2.  ...
[Τότε] αναγκαστήκαμε να υποχωρήσουμε και να φύγουμε, διότι είχαμε ήδη περικυκλωθεί και πήγαμε ...από το Διόριος ...[στη] Μόρφου και από τη Μόρφου πήγαμε πάνω.  Και στις 13, 14, 15 [Αυγούστου], στη δεύτερη εισβολή, η περιοχή κατελήφθηκε, [δηλαδή] η υπόλοιπη Κύπρος, όπως την βλέπετε... [στο χάρτη]. Στη συνέχεια, εγώ έμεινα ... στην περιοχή... κάτω από τον Καλοπαναγιώτη, όπου μας πήραν τα στρατεύματα.  Έμεινα εκεί για περίπου είκοσι μέρες, μέχρι που ακούσαμε από το ραδιόφωνο ότι καλούνται οι δημόσιοι υπάληλλοι να επιστρέψουν στις δουλειές τους.  Πήγα, λοιπόν, [και] ρωτώντας βρήκα τους γονείς μου, οι οποίοι ήταν [πλέον] πρόσφυγες.  Είχαν φύγει από τη Λάπηθο, με την αδελφή μου ετοιμόγεννη, η οποία γέννησε στη Μόρφου.  Πήγα στη Μόρφου για λίγες μέρες, με το τρακτέρ.  Μόνο το τρακτέρ πήρα, κάποια ρούχα που είχα κάτω στο αγροτικό μας και ευτυχώς που πήραν και τους τίτλους των χωραφιών μας, της περιουσίας μας...  Πήγαν εκεί και μετά τους πήραν όλους και πήγαν ...στη Γαλάτα, κοντά στην Κακοπετριά.  Εκεί τους βρήκα.  Η μάνα μου έκλαιγε όλες τις μέρες διότι δεν ήξερε πού ήμουν εγώ και ο αδελφός μου, που είμασταν μαζί.  Όταν μας είδαν χάρηκαν πάρα πολύ. ...

 Όταν κατέβηκα κάτω ήμουν μόνο[!] με τα στρατιωτικά ρούχα, δεν είχα καθόλου[!] λεφτά πάνω μου, ήμουν με τα γένια, κρατούσα ...στο πλευρό ένα παγούρι νερό..., τίποτε άλλο, ούτε ρούχα ούτε τίποτα.  Τι[!] έκανα;  Πήγα στο γραφείο μου, ...[στην] οδό Προδρόμου, εκεί είναι ακόμα το γραφείο του Τμήματος Αναδασμού, και ευτυχώς[!] με περίμενε μία επιταγή που ήταν ο μισθός μου ...του Ιουλίου. 
Πήρα λοιπόν τον μισθό, δεν ήξερα πού να πάω. ... Για δυο-τρεις μέρες, επειδή είχα κλειδί του γραφείου, πήγαινα στο γραφείο και κοιμόμουν.  Ύστερα βρήκα κάποια ξαδέλφη μου, η οποία, επειδή ήταν δασκάλα, φρόντισε και ενοικίασε σπίτι, λίγες μέρες πριν την [εισβολή] ...και έμεινα εκεί για κανά δυο μήνες.
 Δύσκολες, πολύ δύσκολες ήταν οι καταστάσεις που ζήσαμε οι πρόσφυγες μετά την εισβολή.  Οι γονείς μου στη Γαλάτα έμεναν σχεδόν σε μια αποθήκη, κάτω από το σπίτι του ιδιοκτήτη.  Ο πατέρας μου, εργατικός άνθρωπος... ήταν πολύ πληγωμένος, και για να μην κάθεται αδρανής, πήγαινε και δούλευε στα χωράφια, στους Γαλατίτες... δωρεάν, είτε καθάριζε τους όχθους, είτε σκάλιζε είτε... [οτιδήποτε άλλο].  Η αδελφή μου πήγε πίσω για σπουδές στην Ελλάδα.  [Η] μικρή μου αδελφή έκανε την πρώτη τάξη του γυμνασίου στην Ελλάδα.  ...
Την έστειλε το υπουργείο, όπως ...και πολλά άλλα παιδιά.  Εγώ, όπως σας είπα, κατέβηκα στη Λευκωσία.  Δεν έμεινα...στη Γαλάτα διότι δεν υπήρχε ...[χώρος].  ...
[Με] ...τους ανθρώπους ...που τους φιλοξένησαν [τους γονείς μας], διατηρήσαμε μια επαφή διότι εκτιμήσαμε αυτή την φιλοξενία.  ...Στη συνέχεια εγώ φρόντισα να νοικιάσω ένα διαμέρισμα, στην οδό Ηρώων 6, είναι ο δρόμος των φυλακών, ...τους κατέβασα όλους κάτω, και μέναμε όλοι μαζί. 

ESL:  Κύριε Φιτή, γνωρίζετε περιστατικά που αφορούν βαναυσότητες εις βάρος προσφύγων, εγκλωβισμένων ή ακόμα και στρατιωτών κατά τη διάρκεια της εισβολής;
ΣΦ: ...[Γνωρίζω μία] συγχωριανή [μου], ...την οποία βίασαν οι Τούρκοι στρατιώτες...  Η γιαγιά μου έμεινε εγκλωβισμένη.  Ήταν τραυματισμένη, λόγω γήρατος [είχε] κάποια προβλήματα.  Την μετακίνησαν από ένα σπίτι, [καθώς] συγκέντρωσαν τους εγκλωβισμένους σε μια γειτονιά, και λόγω έλλειψης φαρμάκων ...[και] περιποίησης πέθανε μετά από ένα μήνα.  Ο παππούς μου, όπως και εξήντα άλλοι γέροντες στην Λάπηθο, σκοτώθηκε από τους Τούρκους σε ηλικία 93 χρονών.  Η Λάπηθος έχει περίπου 90-100 νεκρούς και αγνοούμενους.
 [Υπάρχει] ...βιβλίο με φωτογραφίες και στοιχεία [τους].  Οι 60 περίπου είναι γέροντες, τους οποίους σκότωσαν στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, κατά την κατάληψη της Λαπήθου στις 6 και 7 Αυγούστου του ’74.  Οι σαράντα περίπου... ήταν στρατιώτες, έφεδροι, οι οποίοι πήγαν στις διάφορες μάχες, σε διάφορα σημεία της Κύπρου.  Υπάρχουν πολλά περιστατικά, γραφτήκαν ολόκληρα βιβλία πάνω σ’ αυτά τα θέματα.  Κακουχίες, τραυματισμοί, θάνατοι, ομαδικοί τάφοι, [τους] σκότωναν και τους έθαβαν.  Λεγόταν ότι σε δικό μας παραλιακό κτήμα στη Λάπηθο, υπάρχει ομαδικός τάφος με πάρα πολλούς [νεκρούς].
 Μετά τις 6 Αυγούστου [του 1974] ...έβλεπα ...ότι ...κοντά στα κτήματα πηγαινοέρχονταν αυτοκίνητα.  Ήμουν επάνω στο βουνό [και] τα έβλεπα με κυάλια...  Και έλεγα ‘μα τι κάνουν[;], είναι γραμμή που τέλειωσαν εκεί[;]’ και μετά από χρόνια μας είπαν ότι υπήρχε ομαδικός τάφος και κουβαλούσαν με τ’ αυτοκίνητα [τους] νεκρούς και τους έθαβαν.  Ο τάφος εκείνος ακόμα ν’ ανοίξει.  ...Λέγεται ότι είναι μέσα και ο θείος του Νίκου του Βιολάρη.  Πήγα και είδα αυτό το σημείο. ...
Χαρακτηριστικό ...της ευημερίας των κατοίκων, το είπα και σε ομιλίες μου στη Βουλή..., [αφορά] τα έσοδα ...από τη λεμονοκαλλιέργεια, [τα οποία] ήταν τόσο καλά πριν την εισβολή, ώστε ένας [αγρότης]... μπορούσε με το εισόδημα μιας χρονιάς να αγοράσει το καλύτερο Mercedes. ... Το εισόδημα κάποιου από δέκα σκάλες λεμονιές ήταν 3.000 λίρες.  Για να βγάλει ...3.000 [λίρες] από τα πορτοκάλια [έπρεπε να] είχαν δεκαπέντε, είκοσι σκάλες.  Αγόραζαν, λοιπόν, το καλύτερο Mercedes το οποίο κόστιζε τότε 2.500 λίρες.

 Με το εισόδημα δύο, τριών, τεσσάρων χρόνων έχτιζαν το καλύτερο σπίτι.  Τώρα, μετά την ένταξή μας, ... τα λεμόνια ...δεν πουλιούνται [και] οι περισσότεροι βγάζουν τις λεμονιές.  Θέλω να πω ότι τόση ήταν ...η ευημερία των κατοίκων και όχι μόνο από τα λεμόνια, υπήρχαν τόσες καλλιέργειες.  Η γη ήταν ακριβή γιατί την πουλούσαν για τουριστικούς σκοπούς ή για οικόπεδα για σπίτια κτλ, υπήρχαν οι λαϊκές τέχνες, κάθε οικογένεια είχε και ένα-δύο [άτομα, τα οποία εργάζονταν] ...είτε στην κυβέρνηση είτε στις εταιρείες κτλ.

 Όλα αυτά χάθηκαν και οι πρόσφυγες άρχισαν από το μηδέν.  Το κράτος μας στήριξε, αλλά ...δεν νομίζω να ήταν σε ...[τέτοιο] βαθμό ώστε οι πρόσφυγες να νιώθουν ότι είναι δικαιωμένοι.  Δηλαδή, ενώ [η αξία] της γης της Ελεύθερης Κύπρου αυξήθηκε και τα οικόπεδα πουλιούνται 300.000, 400.000, 500.000 ευρώ το καθένα, οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι ν’ αγοράσουν οικόπεδα, την στιγμή που τα δικά τους είναι κατεχόμενα.  Το κράτος ...τους δίνει μία μικρή βοήθεια για να χτίσουν ή σε όσους δεν μπορούν να τους δώσει σπίτι σε συνοικισμό και αυτό καθυστερεί και πέντε, και έξι, και επτά χρόνια. Είμαι πολύ απογοητευμένος από την όλη οικονομική στήριξη των προσφύγων.  Θα μπορούσαν να βρεθούν άλλοι τρόποι, ώστε να υπάρχει ίση κατανομή των βαρών.  Και ...ίση κατανομή των βαρών σημαίνει ότι το βάρος της εισβολής και των προβλημάτων έπρεπε να επιμεριστεί σε όλο τον πληθυσμό, αλλά φαίνεται ότι μόνο οι πρόσφυγες την έπαθαν και υπάρχει μία παροιμία που λέει, ‘ο λαμπρός τζι που έννα ππέσει κρούζει’.

ΠΗΓΗ ;  /www.frederick.ac.cy